1- laboratoriya mashg’uloti

---

1-

laboratoriya mashg’uloti 

 

 

1.

 

Dars  maqsadi:

  Plazmoliz  va  deplazmoliz  xodisasini  kuzatish.  Turgor 

xodisasini  kuzatish  O‘simlik  to'qimasi  (hujayrasi)ning  shimish  kuchini 

aniqlash. Guttatsiya xodisasini kuzatish. 

 

 

Kerakli jixoz va vositalar: 

Piyoz, pichoq, suv,  tirik materiali, preparoval ignalari, 

buyum va qoplagich oynalari, mikroskop, jadval, kitoblar

 Plazmoliz

 (plazma va 

...liz) -

oʻsimlik qujayralarida sitoplazmaning xujayra qobigʻidan ajralish ja-

rayoni. Faqat tirik hujayralarda hujayra shirasiga nisbatan gipertonik 

hisoblangan eritma taʼsirida kuzatiladi. P. jarayoni sekin borganda hujayra 

uzoq vaqt davomida tirikligicha qoladi. Bunday hujayralarni suvga yoki 

gipotetik eritmaga tushirilsa, deplazmoliz jarayoni sodir boʻlib, tezda turgor 

holati tiklanadi. Uzoq vaqt davom etgan P. sharoitida hujayra halokatga 

uchraydi. Toʻqimalarda sodir boʻladigan P.ni qiyosiy baholash uchun ikki xil: 

chegaralangan P. va plazmo-metrik metodlardan foydalaniladi. Birinchi 

metod Niderlandiya olimi X. De Friz (1884) tomonidan taklif etilgan. Bunda 

toʻqimalar KNO3, saharoza, NaCl osmatik jihatdan faol boʻlgan 

moddalarning eritmasiga botiriladi va eritmaning 50%da hujayraning P.ga 

uchragan konsentratsiyasi aniqlanadi. Plazmometrik metodda esa P.dan 

keyin hujayra va protoplastning nisbiy hajmi aniqlanib, eritma 

konsentratsiyasini hisobga olgan holda tegishli formula yordamida 

xujayraning osmatik bosimi aniqlanadi. P. hodisasidan hujayraning 

oʻtkazuvchanligi, qovushqoqligi, osmatik bosimi va boshqa xususiyatlarini 

aniqlashda foydalanila 

 

---

 

'simlik hujayrasi qobig'ining asosiy qismi pektosellyulozadan iborat. 

Pektosellyulozali qobiq suv va unda erigan moddalarni yaxshi o'tkazadi. 

Plazmolemma va tonoplast yarim o'tkazuvchanlik xususiyatiga ega bo'lib, suvni 

juda yaxshi o'tkazadi, ammo unda erigan moddalarni sekin o'tkazadi. Agar 

hujayra 

toza suvga tushirilsa

, hujayra shirasining osmotik bosimining 

yuqori ekanligi 

tufayli

, hujayra suvni tortib ola boshlaydi. Buning natijasida vakuolaning hajmi 

ortadi va hujayra sitoplazmasini siqa boshlaydi va uni hujayra qobig'iga 

yaqinlashtiradi. Bu esa hujayra qobig'i ichki bosim ta'sirida cho'zilishiga va hujayra 

qobig'ining taranglashishiga olib keladi. 

Bu holat hujayraning turgor holati deyiladi. Hujayra po'stining taranglashishiga 

olib keluvchi ichki kuchni turgor bosimi (T) deb ataladi. Aynan hujayralarning 

tarangligi butun o'simlik organizmini tik turish qobiliyatini ta'minlaydi. Agar 

hujayra yuqori 

kontsentrasiyali eritmaga

, masalan 

osh tuzi eritmasiga solinsa

, 

hujayra shirasidagi suv tashqi eritmaga chiqa boshlaydi va hujayraning hajmi 

kichrayadi. Shuning bilan birgalikda sitoplazma ham qisqaradi va u hujayra 

po'stidan ajrala boshlaydi. Hujayraning bunday holatini plazmoliz deb ataladi 

 

 

---