1 – Laboratoriya ishi frontal tajriba ishi fizikaviy kattaliklarni o’lchash va xatoliklarni hisoblash

Elementar funktsiyalarini xatolik jadvali

Ayrim funktsiyalarni absolyut xatoligini hisoblashga nisbatan nisbiy xatolikni hisoblash oddiyroq ko’rinishda bo’ladi. Shuning uchun oldin nisbiy xato so’ng, absolyut xato hisoblanadi. Natijada esa: х=х+ shaklida ifodalanadi.

1-jadval

а+в
а-в
а·в
а^n
lna
sin
cos
tg

O’lchash natijalarini grafik shaklda tasvirlash

Tajribalarda o’lchangan fizik kattaliklar natijasini nazariy xulosalar bilan yoki orasidagi bog’lanishlarni solishtirish uchun grafikdan foydalanadilar. Grafik tuzishdan avval tajribada o’lchanadigan kattalikni xar bir qiymati va unga mos keladigan ikkinchi kattalik (argument) qiymatlarini jadvali tuziladi. Absissa o’qiga argumentni, ordinata o’qiga funksiyani qiymatlarini qo’yib, uni qanday birliklarda o’lchashni yozib qo’yiladi. Grafikni to’g’ri bo’lishi uchun masshtabni to’g’ri tanlab olish muhim ahamiyatga ega. Masshtab har bir o’q bo’ylab alohida tanlab olinishi ham mumkin.

Uni shunday tanlab olish zarurki, har bir kattalik chegarasiz o’qlarida birday masshtabni (uzunlikni ) egalasin.

Odatda masshtab birligi sifatida har bir o’q yo’nalishi uzunligi 2 sm. li bo’lakchalar olib to’g’risiga unga mos keladigan son yozib qo’yiladi. Masshtab tanlab olingandan so’ng har bir o’q masshtab bilan teng bo’laklarga ajratiladi, ha’r bir bo’laklarga mos qiymatlar yozib qo’yiladi. Shundan so’ng jadgval asosida nuqtalarning o’rni (koordinatalar) topiladi. Chiziq yordamida tutashtiriladi. Grafik chizish uchun odatda millimetrli (mm) qog’ozdan foydalaniladi.

Tajriba natijasi ma’lum xatoga ega bo’lgani uchun grafik chizig’ini shunday o’tkazish kerakki, eksperimental nuqtalarning ko’pchiligini shu chiziq ustiga tushsin, qolgan qismi uning har ikki tomonida teng bo’lingan bo’lsin. Shu qoida asosida chizilgan grafik o’rtacha qiymatni xarakterlaydi.