1-§. Кинематика асослари. Харакат қонунлари. Асосий тушунчалар

1-§. Кинематика асослари. Харакат қонунлари.
Асосий тушунчалар

• 
  Механик ҳаракат деб бир жисмнинг икинчи бир жисмга нисбатан вақит ўтиши билан фазода ўрнининг ўзгаришига айтилади.
  
• 
  Кинематика бу механиканинг бир бўлими бўлиб, бунда жисм ҳаракатини уни юзага келтирган кучларни эътиборга олмасдан ўрганилади.
  
• 
  Саноқ системаси деб қаттиқ жисм билан боғланган координаталар ситемаси ва ушбу қаттиқ жисмдаги соатдан иборат ситемага айтилади (1.1-расм).
  
• 
  Траектория бу жисмнинг фазода ҳаркатланиши натижасида ҳосил қилган эгри чизиқ. Жисмнинг ҳаракатланиш давомида фазонинг ҳар нуқтасидан ўтади ва бу нуқталарни туташтирилса траектория ҳосил бўлади.
  
• 
  Жисмнинг бошлағич ҳолати билан охирги ҳолатини туташтирувчи радиус вектор кўчиш дейилади.
  

• 
  Моддий нуқта деб кўрилатган масалада жисмнинг ўлчамини эътирга олмаса ҳам бўладиган жисмга айтилади.
  
• 
  Йўл ва кўчиш. Жисмнинг фазода ҳаракатланиши натижасида бўлиб ўтган нуқталарни туташтиришда ҳосил бўлган чизиқ траектория дейилади. Траекториянинг узунлигига йўл дейилади. Траекториянинг бошланғич ва охирги нуқталарини туташтирувчи вектор кўчиш дейилади.
  

1.1-расм.
Асосий формулалар

• 
  Моддий нуқтанинг фазодаги ҳолатини радиус вектор билан аниқланилади, яъни координата бошидан мазкур нуқтагача ўтказилган вектор (1.2-расм).
  
• 
  Н уқтанинг кўчиши бу унинг бошланғич ҳолатидан охирги ҳолатига ўтказилган вектор ва у мазкур нуқтадаги радиус-вектор орттирмасига тенг(1.2-расм).
  

1.2-расм.

• 
  Тезлик деб ҳаракатланаётган нуқтанинг радиус-векторидан вақт бўйича олинган ҳосилага айтилади:
  

(1.1)

• 
  Тўғри чизиқли текис ҳаракат, яъни вақт ўтиши билан тезлик ўзгармайдиган ҳаракат( ). Текис ҳаракат тезлиги нуқта кўчишининг шу кўчиш содир бўлган вақтга нисбатига тенг:
  

ёки (1.2)

• 
  Тезланиш деб тезликдан вақт бўйича олинган ҳосилага ёки нуқтанинг радиус-векторидан вақт бўйича олинган иккинчи ҳосилага айтилади:
  

(1.3)

• 
  Вақт ўтиши билан тезланиш ўзгармайдиган ( ) ҳаракат текис ўзгарувчан ҳаракат дейилади. Мазкур ҳаракатда ҳаракат тенгламалари қуйидаги кўринишда бўлади:
  

(1.4)

бу ерда - бошланғич тезлик.