1- ilk yoshdagi bolalarda kuzatiladigan reflekslar va ularning ahamiyati

56. 1yoshgacha bo’lgan bolalar lug’atini meyorda rivojlantirish yo’llari
Yangi tug’ilgan chaqaloq va uning atrofidagi dunyo o’rtasidagi aloqaning asosiy turi – qichqiriq va yuz ifodalari. Bular – hozirgacha faqat ikkita – bola uchun mavjud bo’lgan muloqot shakllari universaldir. Ular og’riq, quvonch, baxt, norozilik, ochlik, qo’rquv, tashnalik va “gaplashish” istagini ifodalaydi. Chaqaloqqa aytilgan so’zlarda ritm, intonatsiya va ovoz balandligi, birinchi navbatda, u uchun muhimdir. Qattiq qattiq tovushlar qo’rquvni keltirib chiqaradi va natijada ko’z yoshlari, lekin yumshoq ritmik “bolalar qofiyalari” yoki shunchaki yumshoq so’zlar tinchlantiradi, quvonch keltiradi, tabassum qiladi.
Bolaning nutqining rivojlanishi odatda uning hayotining birinchi yilidagi chaqaloqning yoshiga qarab taqsimlangan ko’nikmalar jadvalini ko’rsatadi:
Yosh Nutq qobiliyatlari
2 oy Alohida tovushlarning talaffuzi, odatda kattalarga qaratilgan birinchi spontan vokalizatsiyaning paydo bo’lishi.
3 oy Unli tovushlar bilan tajriba o’tkazish (cho’zish) – “uh-uh”, “ah-ah”, “oh-oh-oh”, g’uvullash, “cooing” (ko’krak qafasidagi tovushlar).
4 oy Alohida tovushlarning butun rouladalarga aylanishi va bir tovushning boshqa tovushga o’tishi – “oh-oh-ah-ah-uh”.
5 oy Tasodifiy g’o’ng’irlash, ritmik g’o’ng’irlashning paydo bo’lishi, unlilarning ayrim undosh tovushlar bilan bog’lanishi – “gu-gu-gu”, “bu-bu-bu”.
6 oy Tasodifiy xirillashni yaxshilash (“na-na-na”, “ha-ha-ha”), unlilar / undoshlarning uyg’unligi, eshitiladigan tovushlarga taqlid qilishga urinishlar, atrofdagi odamlar bilan o’ziga xos dialog o’rnatish.
7 oy Gap-so’zlarni tez-tez takrorlash, ba’zi so’zlarning ma’nosini tushunish, semantik pauzalarning paydo bo’lishi (bola nimadir deb gapirdi va kattalarning javobini kutib, jim qoldi).
8 oy Muloqot usuli sifatida g’o’ng’irlashdan foydalanish, turli tovushlarni va ularning ekolaliyasini talaffuz qilishga harakat qilish (ma’nosini tushunmasdan takrorlash).
9 oy Ehtimol (lekin shart emas) “ba-ba”, “ma-ma” birinchi engil so’zlarning paydo bo’lishi, dovdirashning asorati.
10 oy Kattalar nutqini diqqat bilan tinglash, passiv so’z boyligini kengaytirish, yangi bo’g’inlarni talaffuz qilish va oddiy so’zlar(juda kam uchraydi) – “av”, “na”.
11 oy Yengil so’zlar sonining ko’payishi yoki ularning tashqi ko’rinishi (agar oldin bo’lmasa), so’zlar va bo’g’inlarning semantik tarkibi (bir so’z yoki bo’g’in bir nechta mutlaqo boshqa ma’nolarga ega bo’lishi mumkin).
12 oy 20 dan ortiq so’zlarni tushunish qobiliyati, 5-10 ta engil so’zlarni talaffuz qilish, taqlid qilishni yaxshilash.