|
31. 1 yoshgacha bоlgan bolalarni psixologik-pedagogik tekshirish.
Bir yoshdagi bolalarni оrganishning bir necha metodikalari mavjud. Rossiyada keng tarqalgani bu Gezel rivojlanish Shkalasi, Denver skrining metodikasi (DDST) va boshqalar. G.V.Pantyuxina, K.N.Pechora, E.L.Fruxt, O.V.Bajenova, L.T.Jurba, YE.M.Mastyukovalarning ishlarini ham alohida ajratish mumkin.
Barcha metodikalar bitta tamoyil asosida tuzilgan: ular harakat, nutqiy, bilim olish, ijtimoiy soxalarni оrganishga qaratilgan vazifalar tоplamidan iborat. Yoshiga qarab vazifalar qiyinlashib boradi. Bolaning teshirish natijalari normativ bilan solishtirilib baholanadi. Metodikalar bolaning psixikasi shakllanganligi norma xolatdaligini, qolib ketgan bоlsa, zaiflashgan sohalarni aniqlash yechimini topadi. Rossiya metodikalardagi talablar xorij metodikalardagiga qaraganda ancha yuqoriroq, ayniqsa nutq rivojlanishining baxolashda.
Bir yoshdagi bolalarni tekshirishda amaliyotda kоproq kuyidagi usullar bilan foydalaniladi (O.V.Bajenva, L.T.Jurba, YE.M.Mastyukova).
8 oydan katta bolalarni maxsus stol yordamida tekshirish mumkin, kattaroq bolalar maxsus bolalar stoli yoniga yoki onasining tizzasiga оtkaziladi. Bolalar faol, uygongan, kasal emas (kasaliklarga bоlgan moyillik nazarda tutilgan), quruq, qorni tоk, gazablanmagan, charchamagan bоlishi kerak. Boshida bola bilan aloqa оrnatildi. Agar 8 oydan oshgan bolalar bemalol bunday aloqaga kirsalar va ularga tanish va notanish kattalarni ajrata olmasalar — bu yomon. Alohida etibor bola bilan onaning munosabatiga qaratiladi.
Harakatlanish faoliyatining holati aniqlanadi: bosh va qоllarini ushash, оtirish va yurish paytidagi holatlarni nazorat qilish imkoniyati va sifati. Keyin sensor harakatlanishning rivojlanganligi aniqlanadi: kuzatish va diqqatni tоplash funksiyalarning xarakteri оrganiladi. Buning uchun bola kоzi oldida 30 sm masofada yorqin 7-10 sm kattalikdagi оyinchoq gorizontal, vertikal, aylanma yоnalishlarda aylantiriladi. 2-4,5 oydagi bolaning kuzatish usuli etiborga loyiq. Kuzatish funksiyaning оrganish uchun maxsus eksperimental usullar bilan foydalaniladi. Birinchi vaziyatda harakatdagi оyinchoq 50 sm masofadagi ekran orqasiga оtib ketadi; keyin, harakat trayektoriyasi saqlanib, ekranning boshqa tomonidan paydo bоladi. Agar bola оz kuzatishini tоxtatmasdan davom ettirgan bоlsa va obyekt ekran orqasidan paydo bоlgan paytda bolaning nigohi unga qaratilgan bоlsa vazifa bajarilgan hisoblanadi. Boshqa vaziyatda bola oldiga 50 sm masofada 35x35 smlik oq ekran оrnatiladi, unda bir biridan 10 sm oralikda 7x7 ikkita oynacha bor. Oynachalarda ketma-ketlik bilan 7 sm ovozli оyinchoq paydo bоladi. Agar bola bir nechadan keyin bоlsa ham оz nigohini оyinchoq paydo bоlgan bir oynachadan оyinchoq paydo bоlishi kerak bоlgan ikkinchi oynachaga olib оtgan bоlsa vazifa bajarilgan hisoblanadi. Keyin nigoh ostidan ketayotgan obyektga nisbatan bоlgan munosabatning mavjudligi, bosh va kоzlarni оgirib ovoz manbasini topish imkoniyati, nutqni eshitib quloq solish qobiliyati оrganiladi, hamda bekitilgan obyektni topish va ikkita obyektga bir vaqt ichida qarash tekshiriladi.
Biron bir predmetlar bilan bоlgan munosabat tekshiriladi. Buning uchun 4 oydan katta bolaga ovozli оyinchoq beriladi va bolaning оyinchoqni ushlab olishi, tez va aniqligi, barmoqchalar harakati, ushlab turish vaqti baholanadi. 8 oydan katta bolalarga yana bitta ovozli оyinchoq beriladi, uning ushlab olish va birdan ikkita оyinchoqni ushlab turishi baxolanadi. Ikkinchi оyinchoq birichi bоsh qоl tomonidan, keyin bоsh emas qоl tomonidan beriladi, bolaning harakatlari baxolanadi. 10 oydan katta bolalarning aylanib оtish harakatlarining shakllanganligi aniqlanadi. Boshida bola bilan aloqa оrnatildi. Agar 8 oydan oshgan bolalar bemalol bunday aloqaga kirsalar va ularga tanish va notanish kattalarni ajrata olmasalar — bu yomon. Alohida etibor bola bilan onaning munosabatiga qaratiladi. Bir yoshgacha bolalar kоpincha оyinchoqni ekran joylashtirilgan tomondagi yaqin qоl bilan olishadi, va faqat bir yoshdan keyingina ekranga nisbatan uzoq bоlgan qоl bilan оyinchoqni olish qobiliyati paydo bоladi. Muhim etiborni bolada predmetlarga nisbatan bajarilayotgan ishlarga bоlgan qiziqish va kuzatish davomiyligiga qaratish kerak. 10 oydan katta bolalarga bir nechta оyinchoq beriladi va ulardan ketma-ket foydalanish, uchinchi оyinchoqni ushlab olish xaraktlari baholanadi. Bolani ovqatlantirish paytida ishtirok etadigan predmetlar: butilkacha, qoshiqcha, piyoladan foydalanish harakatlarining rivojlanishi asosiy etiborga loyiq. Muhim etibor, faqat ikkita - kоrsatkich va katta barmoqchalarda - olish mumkin bоlgan predmetlarga nisbatan qiziqishning borligiga qaratiladi. Kattalar bilan munosabat оrnatishda tanlangan usullarning rivojlangan darajasini aniqlashadi: ona va bola оrtasidagi emotsional va kоrish aloqalarning mavjudligi, hamda ushbu aloqalarni bola va tadqiqotchi оrtasida оrnatilishi kоriladi. Onadan sоraladi: bolaning bazi xoxishlarini tushunadimi, bolaning yigisi qachon nimani bildiradi, yigi paytida kattaning reaksiyasi qanaqa ekanligini bilish uchun tоxtashlar bormi, bolaning yigisi har doim bir hilmi; ularning munosabatida nima оyinlar оynaladi, bola оyin оynagan vaqtda onaning kоziga unda-bunda qaraydimi, mimika va jest orqali berilgan oddiy qоllanmalarni tushanidimi, va nihoyat kоrsatish imo-ishoralaridan bilan foydalanadimi. Tekshirish davomida bolaning hissiy va ovoz reaksiyalarining holati оrganiladi, tabassumining xarakteri va aniq ifodalanganligi belgilanadi, u qaysi vaziyatlarda paydo bоlishi taxlil qilinadi. Salbiy hissiy namoyonlar, ularning bola qayfiyatida kоpligi yoki sezilar darajada emasligi, baqirish xususiyatini bosa bilishi, vaziyatdagi оzgarishlarga qarab yiglash, yiglashini chalgitib tоxtatish imkonlariga etibor qaratiladi.
Psixologik tekshirish odatdagidek xulosa tuzish bilan yakunlanadi. Xulosada nuqsonlarning ogir kоrinishda bоlishini baholash bilan bir qatorda, bolada rivojlanishi buzilgan psixik funksiyalar, ularning buzilish darajasi, hamda normal rivojlanayotgan funksiyalar aks ettirilishi lozim. Bundan tashqari har bir funksyaining tekshirish davomida olingan natijalar asosida xarakteristikasini berib, ularni soxalar bоyicha guruxlash kerak :
harakatlanish;
sensor;
hissiy;
ovoz faolligi;
amaliy faoliyat;
kattalar bilan munosabat.
Xulosaning ushbu qismida nafaqat bola tomonidan muvaffaqiyatli оtilgan tekshirishlar va ularni bajarish оziga xos xususiyatlari, balki bola оtolmagan topshiriqlar ham tariflanishi kerak. Xulosada berilgan malumot bolada kuzatilayotgan nuqsonning xarakteri va mexanizmi haqidagi tadqiqotchi fikrining isboti sifatida xizmat qilish kerak. Bu esa оz navbatida aniqlanayotgan nuqsonlarni korreksiyalash va tuzatish yоllarini aniqlash uchun kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
