1-§. Diyorimiz jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri siz ushbu darslikda iv–xv asrlar

39-§. IJTIMOIY-IQTISODIY TARAQQIYOT VA BUNYODKORLIK


Hunarmandchilik. Movarounnahrning Samarqand, Buxoro, Toshkent, Shohruxiya, Termiz, Shahrisabz, Qarshi va boshqa ko‘pgina shaharlari hunarmandchilik markaziga aylanadi. Shaharlarda hunarmandchilik mahallalarining soni ortib, kasb-hunar bilan bog‘liq bo‘lgan yangi-yangi guzarlar, ko‘cha-ko‘ylar, bozor rastalari, timlar va toqlar (usti gumbazli bozor) paydo bo‘ladi. Ko‘pgina shaharlarda zargarlik, miskarlik, ignasozlik, sovutsozlik, toshtaroshlovchilar, shishasozlar, ko‘nchilik kabi hunarmandchilik mahallalari bo‘lgan.
O‘rta asr hunarmandchiligida kulolsozlik eng rivoj topgan sertarmoq sohaga aylanadi. Bu davrda tosh yo‘nish, unga sayqal berib, o‘ymakor naqshlar va xushxat yozuvlar bitish san’ati kamolotga yetadi. Samarqandda Bibixonim jome masjidida Qur’onni qo‘yish uchun o‘rnatilgan ulkan tosh lavh, Go‘ri Amirdagi nefrit qabrtoshi, Shohizinda (Shayhizinda) va boshqa joylardagi sag‘analarga jimjimador naqshlar berilib, o‘ymakor oyatlar, marsiyalar va tarixiy qaydnomalar yozilgan.
Samarqand hunarmandchiligida, ayniqsa, qog‘oz ishlab chiqarish alohida o‘rin tutadi. Samarqand qog‘ozi o‘rta asr Sharq xattotligida g‘oyat mashhur bo‘lib, uning ma’lum bir qismi chet o‘lkalarga chiqarilgan.
Binokorlik, yog‘och o‘ymakorligi. Bu davrda mamlakatning yirik shaharlari, xususan, Samarqand va Hirotda qurilish ishlari keng avj olib, binokorlarning roli oshib ketadi. G‘isht terib imorat qaddini bino qiluvchilar “banno”, peshtoq-u ravoq
hamda toqlarga parchin va girihlar qoplab imoratga pardoz beruvchilar “ustoz” deb yuritilgan. Bu davrda yog‘ochsozlik ham rivojlangan. Mohir duradgor ustalar yog‘och o‘ymakorligi bilan shug‘ullangan. Ular naqshinkor eshiklar, panjaralar, ustunlar, toq-ravoqlar, xontaxtalar, kursilar va boshqa xil ko‘pdan ko‘p jihozlar yasaganlar. Go‘ri Amir va Shohizindaning oyatlar bitilgan naqshinkor eshiklari XV asr xalq ustalarining yog‘och o‘ymakorligi san’atidagi eng nodir namunalaridan hisoblanadi.