1- amaliy mashg’ulot Mavzu: Suyuqliklarning fizik xossalariga doir masalalar yechish

Misollar
1-misol: Diametri d = 150 mm bo’lgan quvurdan sutkasiga 1200 t, solishtirma og’irligi γ = 900 kg/m³ bo’lgan neft haydalmoqda. Neftning 1 sekunddagi sarflanish miqdori Q va neftning harakatlanishidagi o’rtacha tezligi υ ni aniqlang.
Yechish: Suyuqlikning 1 sekunddagi og’irlik hisobiga sarflanish miqdorini aniqlaymiz. Bir sutkada 24 soat, bir soatda 3600 sekundga tengligini hisoba olib, og’irlik tufayli bir sekund davomidagi sarflanishini hisoblab topamiz.
G= = 0,0138 t/sek=13,8 kg/sek.
_{Suyuqlikning hajmiy va og’irlik sarflanishlarining o’rtasida quyidagi bog’liqlanish mavjud:}
bu yerda: – suyuqlikning solishtirma og’irligi.
Demak, 1 sekund davomidagi suyuqlikning hajmiy sarflanishi:
bo’ladi.
So’ngra suyuqlikning o’rtacha tezligini sarflanish tenglamasiga binoan quyidagi bog’lanish asosida aniqlaymiz.
Q = υ∙ ω
Bu yerda:
υ– suyuqlik oqimning o’rtacha tezligi, (m/sek);
ω– suyiqlik oqimining tirik kesim yuzasi, (m²);
Bu tenglamadan oqimning o’rtacha tezligi topiladi. Quvur ko’ndalang kesim yuzasining doiraviy shaklda ekanigi hisobiga suyuqlik oqimining tirik kesim yuzasi: ω = ga teng bo’ladi.
Shunday qilib, neftning o’rtacha harakat tezligi quyidagiga teng bo’ladi:

Javob: υ = 0,871 m/sek.
2- misol: Kesik konussimon (13- rasm) quvurning d₁= 400 mm o’lchamining, 2-2 kesimida suyuqlik qiymati υ₂=1,0 m/sek bo’lgan o’rtacha tezlik bilan harakatlanmoqda. Quvurning 1-1 kesimidagi o’rtacha tezligi va quvurdagi suyuqlik oqimining sarflanish miqdorlari aniqlansin.

8.1- rasm. Tezlik va sarflanishlarni aniqlashga oid sxema.

Yechish: Quvur kesik konussimon shaklda bo’lib, uning ko’ndalang kesimi doiraviy shaklga ega, yani ikkala kesimlarning tirik kesim yuzalari quyidagicha aniqlanadi:
_ω1 = va ω₂ =
Uzilmaslik tenglamasiga binoan suyuqlik oqimining o’rtacha tezliklari tirik kesim yuzalariga teskari proporsionalligidan foydalanamiz:

Ushbu tenglama asosida quyidagini hosil qilamiz:

Bu tenglikdan quvurning 1-1 kesimi uchun suyuqlik oqimining o’rtacha tezligini hisoblab topamiz:

Bu yerda:
d₁= 400 mm = 0,4 m (1 m=1000 mm)
d₂= 200 mm = 0,2 m.
Suyuqlik oqimining sarflanish miqdori uning o’rtacha tezligi va tirik kesim yuzalariga bog’liqligidan foydalanib, suyuqlikning sarflanish miqdorini quyidagicha aniqlaymiz:
Q₁= υ₁·ω_1,
Bu yerda:
υ–suyuqlik oqimining o’rtacha tezligi [m/sek];
ω–suyuqlik oqimining tirik kesim yuzasi [m²].
Suyuqlik oqimining sarflanish miqdorini quyidagi formula asosida hisoblaymiz:
Q₁= υ₁·ω₁= υ₁· = 0,25·3,14· = 0,0314 l/sek (1m³ = 1000m)
2-2 kesimdagi suyuqlik oqimining sarflanish miqdori quyidagicha aniqlanadi: Q₂=υ₂^.ω₂ va u 1-1 kesimdagi sarflanish miqdori Q₁ ning qiymati bilan bir xil bo’ladi, yani Q₁=Q₂=Q.
Javob: Q = 0,0314 l/sek; υ₁= 0,25 m/sek.