1 – amaliy ish Burg‘ulash stanoklari ishchi asboblar konstruksiyasini o’rganish Burg‘ilash stanoklari ishchi uskunalari

Ishlatilish ko‘lami	Kon jinslarining Protodьyakonov shkalasi bo‘yicha qattiqlik koeffitsienti
SHaroshkalarning turlari
M	YUmshoq (myagkie) jinslar	5	Frezerli tishlar bilan
MZ	YUmshoq abraziv jinslar	5	O‘rnatilgan qotishmali tishlar bilan
S	O‘rtacha (sredney) qattiqlikdagi jinslar	6	Frezerli tishlar bilan
T	Qattiq (tverdыe) jinslar	6-8	Frezerli tishlar bilan
TZ	Qattiq abraziv jinslar	8-14	O‘rnatilgan qotishmali tishlar bilan
TK	Qattiq va mustaxkam qatlamli jinslar	10	Frezerli va o‘rnatilgan tishlar kombinatsiyasi bilan
K	Mustaxkam (krepkie) jinslar	10-12	O‘rnatilgan qotishmali tishlar bilan
OK	Juda mustaxkam (ochenь krepkie) abraziv jinslar	14 va undan katta	O‘rnatilgan qotishmali tishlar bilan

SHaroshkali dolota va burg‘ilash shtangasi birgalikda burg‘ilash stavini tashkil etadi.
Burg‘ilash shtangalari komplektiga bitta oxirgi shtanga va bir nechta ishchi shtangalar kiradi. Oxirgi shtanga (zaburnik) dolota va ishchi shtanga oralig‘ida o‘rnatiladi. SHtanga qalindevorli trubadan yasalib ikkala uchiga konussimon ichki rezba ochilgan quyma qotirilgan. Quyma ichki teshigi orqali siqilgan havo yoki aralashma o‘tadi. YUqorigi quyma uyasida yana bitta kichik diametrli konussimon rezьba ochilgan bo‘lib, vertlyug shpindelini shtangaga ulash uchun xizmat qiladi.
Ishchi shtanga katta uzunlikka ega bo‘lib oxirgi shtanganing konstruksiyasidan farq qiladi. Ishchi shtanganing bir uchi tashqi konussimon rezьba bilan jihozlangan.
SHtanga diametri burg‘ilangan kon jinslarini chiqarish uchun dolota diametridan 20-50 mm kichik olinadi.
SHaroshkali burg‘ilash stanogining machtasi po‘lat ugolnik va shvellerlardan payvandlab yasalgan fermadan iborat. Machtaning pastki qismi stanok platformasi bilan sharnirli bog‘langan. Machtaga uni ko‘tarish va tushirish uchun mexanizm maxkamlangan. Bu mexanizm yordamida machta vertikal ish holatiga va gorizontal transport holatiga keltiriladi. Machtani ko‘tarish va tushirish gidrotsilindrlar yoki kanatli mexanizm yordamida bajariladi.
Machtada aylantirgich, burg‘ilash stavini uzatish va ko‘tarish, burg‘ilash stavini qotirish va echish mexanizmlari, shtangalarni saqlash va uzatish qurilmasi joylashadi.
SHtangalarni saqlash va uzatish qurilmasi (separator) ning vazifasi kasseta uyalarida ushlab turilgan ishchi shtangalarni burg‘ilash staviga o‘tqazishni va undan ajratib olishni mexanizatsiyalashtiradi. Ishchi shtangalarni burg‘ilash o‘qiga uzatish uchun separator gidrotsilindr yordamida buriladi.
SHtangalarni va dolotani echish va qotirish uchun echish-qotirish mexanizmi qo‘llaniladi. Bu mexanizm yordamida shtangalar va dolotani echish va qotirish to‘liq mexanizatsiyalashtiriladi. Bu mexanizm machtaning pastki qismida joylashib qisqich qurilmasi va rezbani siljitish mexanizmidan tashkil topgan. Bu jarayonlar gidrotsilindrlar yordamida bajariladi. Rezbali birikma siljitilgandan so‘ng aylantirgich yordamida echiladi yoki qotiriladi.
Keskich koronkali aylantirish bilan burg‘ilovchi stanoklar ishchi uskunalari kesuvchi burg‘ilash dolotasi va shnekli burg‘ilash shtangasidan iborat.
Burg‘ilash dolotasi kon jinsini buzuvchi elementining zaboy bilan kontaktiga ko‘ra: doimiy kontaktda bo‘luvchi – qanotli yoki panjali; o‘zgaruvchan kontakda bo‘luvchi – keskich tayanchlarda aylanuvchi dolota ko‘rinishida bo‘ladi. Birinchi toifadagi dolotalar qattiq qotishma bilan mustaxkamlangan yassi korpus va xvostovik
SHaroshkasiz burg‘ilarning tasnifi va tog‘ jinslariga ta’siri Burg‘i – burg‘ilash jarayonida quduq tubidagi tog‘ jinslarini mexanik maydalashga mo‘ljallangan asbob.
Tog‘ jinslariga ko‘rsatadigan ta’siri bo‘yicha burg‘ilar quyidagicha tavsiflanadi:
1. Kesib parchalovchi burg‘ilar yumshoq (yopishqoq, plastik) tog‘ jinslari (loy, qum, gil, yumshoq mergel, bo‘r)ni burg‘ilashga mo‘ljallangan. Lekin burg‘ining ishchi qirrasini tez ishdan chiqishi sababli qattiq orazivli tog‘ jinslarini burg‘ilashga yaroqsiz hisoblanadi. SHuning uchun burg‘ilanayotgan tog‘ jinslarining mustahkamligiga qarab burg‘i tig‘iga har xil shakllar beriladi. Burg‘ining eyilishga chidamliligini oshirish uchun pastki qismiga yoki qirralariga qatgiq qotishmalar yopishtiriladi.
2. Maydalab parchalovchi burg‘ilar – o‘rta qattiqlikdagi va abraziv xossali zich, qattiq qatlam (gil, alevrolit, qumtosh, dolomit, angidrit, kremniylashgan jinslar)li tog‘ jinslarini burg‘ilashga mo‘ljallangan. Burg‘i ikkita va uchta konussimon, o‘zi tozalovchi sharoshkalardan iborat. Hozir burg‘ilash burg‘isi va kallagining maydalovchi turlari ko‘proq tayyorlanadi. Bu burg‘ilar bilan ishlashda, quduq tubidagi tog‘ jinslari sharoshkatishlarining ta’siridan emiriladi.
3. Kesib ishqalovchi sharoshkasiz PDC va yuqori qotishmali burg‘ilar – qattiq, o‘rta qattiq va abraziv tog‘ jinslarini emirishga mo‘ljallangan.
Burg‘i turlari Bajaradigan vazifasiga qarab burg‘ilash burg‘ilar bir necha turlarga bo‘linadi;  quduq tub i tog‘ jinslarini yoppasiga parchalovchi burg‘ilar;  quduq tubi tog‘ jinslarini halqasimon parchalovchi burg‘ilar;  quduq tubi chet qismining tog‘ jinslarini burg‘ilashga mo‘ljallashgan burg‘ilash kallagi; 70  qattiq qotishmali burg‘ilar;  maxsus maqsadlarga mo‘ljallangan burg‘ilar. Birinchi, ikkinchi va uchinchi turdagi dololalar quduqlarni chuqurlashtirishga, to‘rtinchi turi esa burg‘ilash quduqlarini kengaytirishga, quduq devorlarinn tekislashga vassement tiqinlarini burg‘ilash mo‘ljallangan. Boshqa turdagi burg‘ilash burg‘ilari va kallaklar (maxsus ishlatiladigan sharoshkasiz PDC burg‘ilar) texnik sharoitlarga qarab sekin (300 ayl/s) va tez (300 ayl/s dan ko‘proq) aylanadigan burg‘ilarga ajratiladi. SHuning uchun sekin aylanadigan burg‘ilarga AN va tez aylanadigan burg‘ilarga esa AV shifri berilgan.
Kurakli burg‘ilar - konstruksiya va jihozlanishiga qarab yumshoq, o‘rtacha qattiqlikdagi hamda kam abrazivli tog‘ jinslarini burg‘ilashga mo‘ljallangan. Neft va gaz quduqlarini burg‘ilashda ikki (2P), uch (ZP va ZIR) va olti (6IR, ISM) kurakli burg‘ilar qo‘llaniladi. Kurakli burg‘ilar asosan neft va gaz quduqlarini rotorli va turbinli usulda burg‘ilashda ishlatiladi. Ikki kurakli burg‘i (2P) - korpus va bir-biriga shtampovka qilingan ikkita kurakdan tashkil topgan (2-rasm).
Burg‘ilash jarayonida ikki kurakli burg‘ining «baliq dumi» deb ataluvchi turi ko‘proq ishlatiladi. Bu burg‘ilarning diametri 76 mm dan 161 mmgacha bo‘ladi.

2-rasm. Ikki kurakli burg‘i (2P): 1 - korpus; 2 - parrak (lapastь); 3 - rezьba; 4 - yuvish teshigi; 5 - parrakni yopish reliti; 6 - parrakni yopish releti.

Burg‘ini burg‘ilash quvurlari birikmasiga ulash uchun uning yuqori qismida konussimon rezbasi, pastki qismida esa ikkita kuragi mavjud. Ikki kurakli burg‘ining kallagi burg‘ilash quvurlariga ulashga mo‘ljallanganssilindrik bo‘yincha va konussimon rezbadan tashkil topgan.

Uch kurakli burg‘i – 3P - maxsus korpusdan iborat bo‘lib, uning ustki qismida burg‘ilash quvur birikmasiga ulashga mo‘ljallangan qulf rezbali nippellari mavjud (3-rasm). Undan tashqari bir-biriga nisbatan 1200 burchak ostida joylashgan burg‘ining uchta kuragi uning korpusiga payvandlangan.
SHaroshkali burg‘ilar - neft va gaz quduqlarinn burg‘ilashda keng qo‘llaniladi.
SHaroshkali burg‘ilar kurakli burg‘ilarga nnsbatan quyidagi avzalliklarga ega.
1. SHaroshkali burg‘ining quduq tubiga yondosh yuzasi kurakli burg‘ilarga nisbatan kichik, ishchi qirralari esa uzunroq bo‘ladi. Bu esa tog‘ jinslarini emirish samaradorligini oshiradi.
2. Burg‘i sharoshkalarining kurakli burg‘i qesqichlaridan farqi ularning quduq tubida o‘z o‘qi atrofida aylanma harakat qilishidir. SHuning uchun sharoshka tishlarining eyilish jadalligi kurakli burg‘i qesqichlarinikidan ancha kam bo‘ladi.
3. SHaroshkalarning quduq tubida harakatlanish jarayonida burg‘ilarning aylanish momenti ham kam bo‘ladi.
SHuning uchun sharoshkali burg‘ilarning quduqqa siqilib kolish havfi minimumga tushadi.

3-rasm. Uch kurakli burg‘i (ZP): b-MS turidagi burg‘i; vsoshyu; 1 - korpus; 2 - parrak (lopastь); 3 — zichlovchi xalka; 4 - shtir 5 - bayonet shaybasi; b— ulash rezbasi; 7 - sopla orasidagi tirkish (zayur); 8 - soplani ushlab turish bolti; 9—stopor shaybasi.

SHaroshkali burg‘ilarning kamchiligi ularning tayanchlarini ishlash muddati qisqa ekanligi hisoblanadi. Bu esa burg‘ini quduqlar vaqtidan oldin chiqarib olishga va sharoshka tishlarining tez etilishiga sabab bo‘ladi.

Konussimon sharoshkali burg‘ilar bir, ikki, uch va turt sharoshkali turlarda bo‘lishi mumkin.
Bir sharoshkali burg‘i — katta chuqurliklarda joylashgan darzli, kam abrazivli, o‘rtacha qattiqlikdagi tog‘ jinslarini rotorli usulda burg‘ilashga mo‘ljallangan. Burg‘ining sharoshkasi shar shaklida bo‘lib,ssapfa asosi tomondan xesilgai va uning markazi burg‘ining aylanish o‘qida yotadi. SHuning uchun sharoshka aylanganda jins emiruvchi asbob elementlari quduq tubidan ajramasdan tog‘ jinsiga kesish-parchalash ta’sirini ko‘rsatadi. YUvish eritmasini quduq tubiga o‘tkazib yuborish uchun dolota bitta qiya joylashgan yuvish teshigi bilan ta’minlangan. Bu dolotalarning diametri 97, 140, 190 va 214 ga teng (4-rasm).

4-rasm. Bir sharoshkali burg‘i.

5-rasm. Ikki sharoshkali burg‘ilar: a) V 112 mg;b) 2V 93S; 1- germetiklashgan burg‘i tayanchining qismi (seksiyasi); 2,6-yon va markaziy yuvish teshiklari; 3,4,5- sharikli, rolikli podshipniklar.

Ikki sharoshkali burg‘i - yumshoq, qovushqoq va o‘rtacha qattiqlikdagi qatlamlardan tashkil topgan tog‘ jinslarini burg‘ilashga mo‘ljallangan (5-rasm). Burg‘i asosan korpusdan va bir-biriga po‘lat bilan shtamplangan ikkita kurakdan iborat. Hozirda diametrlari 46, 59, 93, 112, 132, 151, 190 va 214 mm bo‘lgan ikki sharoshkali burg‘ilar tayyorlanadi.

Uch sharoshkali burg‘ilar - neft va gaz quduqlarini burg‘ilashda asosiy asbob hisoblanadi. Quduqlarni hajmini burg‘ilash uchun seksiyali uch sharoshkali burg‘ilar tayyorlanadi (6-rasm). burg‘ilarning korpusi alohida payvandlangan seksiyalardan iborat bo‘lib, ularga sharoshkalar o‘rnatiladi. SHaroshkali burg‘ilarning turiga, o‘lchamiga, qo‘llash sharoitlariga qarab burg‘i sharoshkalari xar xil konstruksiyalarda tayyorlanadi.
SHaroshkasiz PDC burg‘ilar - chuqur quduqlarning pastki intervallari (2500-3000 m) da joylashgan kam, o‘rta abrazivli hamda qattiq (ohaktosh, argillit, zich gil, gilli qumtosh, mergel, dolomit va slanets) tog‘ jinslarini burg‘ilashga mo‘ljallangan. Bu tog‘ jinslarini sharoshkali burg‘ilarda burg‘ilanganda ish unumdorligi keskin pasayadi. Bunday holatlarda sharoshkasiz PDC burg‘ilardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Neft va gaz quduqlarini burg‘ilashda sharoshkasiz PDC burg‘ilar quyidagi abzalliklarga ega: 1) tushirish va kutarish operatsiyalarining sonini kamaytiradi; 2) mablag‘larni tejaydi; 3) vertikal quduqlarni burg‘ilashda sodir bo‘ladigan egrilanishlarning sur’atini kamaytiradi; 4) quduqlarni burg‘ilashda uning reys tezligi yuqori bo‘lishini ta’minlaydi. SHaroshkasiz PDC burg‘i kukunsimon qattiq qotishmadan tayyorlangan fasonli kallakdan va po‘lat korpusdan tashkil topadi. SHaroshkasiz PDC burg‘i spiralli, radialli va pogonali impregnirlangan bo‘ladi. SHaroshkasiz PDC burg‘i tarkibida sharoshkasiz
PDC burg‘ilash koronkasi yoki burg‘i, kernoluvchi moslama, koronka eyilganda quduq diametrini saqlovchi kengaytirgich va boshqa anjomlar bo‘ladi.



6-rasm. SHaroshkasiz PDC burg‘ilarning turlari: a-radialli burg‘i; b-pog‘onali burg‘i; v-spiralli burg‘i; g-impregnirlangan burg‘i.