0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Salbiy samara paydo bo‘Iishining asosiy sababi - yirik ishlab chiqarishga aylanib ketgan firma faoliyatini samaraliroq boshqarish qiyinchiliklari bilan bog'liq. Uncha yirik bo‘lmagan korxonada uning amal qilishga tegishli bo‘lgan barcha muhim qarorlarni bitta yagona ma’mnriy rahbar qabul qilishi mumkin.

Firma yirik bo‘lmaganligi tufayli shu ma’muriy rahbar ishlab chiqarish jarayonlarini o'ziga yaxshi tasawur qiladi va shuning uchun firmaning har qanday faoliyatiga tez kirishishi, ma’lumotlarni tez o‘rganib, aniq chora-tadbirlar ko‘rishi mumkin.

Ammo, bunday qoniqarli holat firmaning yirikligi o‘sib borishi bilan 0‘zgarib ketadi. Ma’muriy apparatni ishlab chiqarish jarayonidan ajratib turuvchi boshqaruv qobiliyatlari shunchalik ko'payib ketadiki, oliy rahbar korxonadagi haqiqiy ishlab chiqarish jarayonidan ancha- gina ajralib qoladi. Yirik korxona darajasida bir kishi uchun eng foydali qaror (chora)larni qabul qilish uchun barcha ma’lumotlarni hisoblash, uni bilish va qayta ishlash mushkul. Javobgarlikni ko‘pchilik rahbarlik lavozimidagi kishilar o‘rtasida taqsimlashga to‘g‘ri keladi. Natijada turli rahbarlik bo‘g‘imlarida qabul qilinadigan chora-tadbirlar, buyruqlar bir-biriga zid bo‘lib chiqadi. Oqibatda samaradorlik pasa- yadi, ishlab chiqarishning o‘rtacha xarajatlari o‘sadi. Yoki barcha resurslarning 10% o‘sishi ishlab chiqarish hajmini undan kamroq — masalan 5% o‘stiradi. Shunday bo‘lib chiqadiki, o'rtacha xarajatlar (АТС) ko'payadi. Demak, ishlab chiqarish ko‘lamining ijobiy va salbiy samarasi har bir tarmoq tizimini belgilovchi eng muhim omildir. Shu masalani tushunib etish uchun, samaraning minimal miqdori (CMM) konsepsiyasidan foydalanish maqsadga muvofiq. Bu konsepsiya shundan iboratki, bunda eng kam hajmda mahsulot ishlab chiqarilgan holda korxona o‘zining uzoq muddatli o‘rtacha xarajatlarini minimal darajada saqlashi mumkin.

62-chizmadagi kesmaning uzunligiga ko‘ra, ishlab chiqarish hajmining muttasil o‘sib turishiga mos keladigan, shunga yarasha ko'proq mahsulot ishlab chiqaradigan firma o‘zini minimal o'rtacha xarajatlar bilan ta’minlaydi. Umuman aytganda, q,, q₂ kesma oralig‘ida barcha firmalar bir xil darajada samrador bo‘lib chiqmoqda. Turli yiriklikka ega bo‘lgan firmalar ishlab chiqarish xarajatlarini bir xil shakllantirganlar. Bundaylarga ko‘proq go‘sht, mebel ishlab chiqarish, yog‘ochni qayta ishlash va boshqa tarmoq korxonalari kiradi.

Bu hoi 62 b-chizmada koTsatilgan holat bilan solishtirishsa, salbiy samarasini o'sishi nisbatan uzoq davom etadi, degan xulosaga kelinadi. Bunda gorizontal o'qning uzun kesmasida o'rtacha xarajatlarning uzoq muddatli egri chizig'i pasayadi. Bunday holat ko‘proq avtomobilsozlik,

Mahsulot

hajmining

osishidagi

tejam

Doimiy

tejam

Mahsulot hajmi
o'sishi bilan
xarajatlarning
o'sishi

Mahsulot miqdori b

Q