0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Respublikada 13 ta regional markazlarda servis xizmatlari ko‘rsa- tilmoqda. Ular tarkibiga 98 ta boiimlar va firmalarga xizmat ko'rsatish uchun 20 ta mayda ulguiji do'konlar kiradi.

Agar 1996-yilda 0‘zbekiston agrarchilariga 39 min. so'mlik mahsulot sotilib, texnikaviy servis xizmati ko‘rsatilgan bo‘lsa, 2001-yili 5,4 mlrd. so‘mlik shunday ishlar bajarildi. Texnikaviy markazlarni hoziigi vaqtda o‘z iste’molchilari uchun taklif etadigan xizmat turlari nihoyatda ko'payib ketgan...¹

Masalan, «Agromashxolding» tarkibiga Rossiya, Ukraina va Qozo- g‘istondagi korxonalar kiradi; ularda 22 ming kishi mehnat qiladi.

«Agromashxolding» ochiq hissadorlik jamiyati 5 ta mashinasozlik korxonalarini birlashtiradi. Bular: «Krasnoyarsk kombaynlar zavodining ishlab chiqarish birlashmasi» bo'lgan OXJ, «Nazarov mashinasozlik zavodi» OXJ, «Altaydizel» OXJ, Kustanay dizel zavodi. Xoldingning flliallari shoxobchasi Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) sanoati rivojlangan asosiy rayonlarini qamrab olgan. «Agromash­xolding» OXJ bugun hamdo‘stlik mamlakatlarida 35 tadan ko‘p servis Markazlarini tashkil etgan.

Servis markazlari qishloq xo'jalik texnikasini ehtiyot qismlar bilan ta’minlaydi. Kafolatli ta’mirlash ishlarini amalga oshiradi, mexa- nizatorlar va xizmatdagi xodimlarni o'qitadi va shuningdek, texni- kalarni 5 yil muddat bilan lizingga topshiradi.

Barcha ishlab chiqariladigan kombaynlarning umumiy hajmida xoldingning Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi (MDH) mamlakatlariga sotadigan mahsulot salmog'i 45% ni tashkil etadi. «Agromashxolding» OXJning 2003-yildagi sotgan mahsuloti hajmi 240 min. AQSH dollarini tashkil etdi. («Biznes-vestnik Vostoka», 20-noyabr 2003. N47. 8-bet).

Yaqin yillarda «Agromashxolding» OXJ 0‘zbekistonda o'zining servis-markazini ochishni rejalashtirgan.

Xolding kompaniyasi don yig'uvchi «Yenisey-950», «Yenisey 1200­1 NM» (Krasnoyarskda ishlab chiqariladi) sholi yig‘uvchi «Yenisey- 1200 RM» kombaynlarini ishlab chiqarmoqda. 0‘zbekiston dehqonlari uchun esa «VT-I00» va «VT-150» dizelli traktorlarni yangi avlodini taklif etmoqda. «0‘zqurilishmateriallari» aksionerlik kompaniyasi 100 dan ortiq korxonalarni (shu jumladan 53 ta aksionerlik uyushmalarni) o‘zida to‘plagan. Ular yiliga 40 mlrd. so‘mga yaqin tovar mahsuloti beradi. Ayniqsa, ular tarkibida sement sanoati muhim o'rin tutadi. Bugungi kunda 0‘zbekistonda 6 ta sement zavodi boiib, ulardan eng yirigi «0‘izilqumsement» aksionerlik jamiyatidir. U yiliga 3300 ming tonna sement ishlab chiqarish quvvatiga ega. 0‘zbekiston sement zavodlarining yillik quwati 6830 ming tonna.

Korparatsiya (aksionerlik jamiyati) - aksiya, obligatsiyalar chiqa­rish yo‘li bilan ko‘pgina xususiy kapitallarni birlashtirish natijasida kapital yaratadigan korxonalarni tashkil etish shakli. Har bir fuqaro uchun qanday huquqlar berilgan bo'lsa, korparatsiyalar ham shunday huquqlar berilgan yuridik shaxsdir. Ular o‘z mulkiga egalik qilish huquqi, ssuda olish, mulkni garovga qo‘yish va uni tugatish, sudga murojaat qilish huquqini oladi. Korparatsiya qonun oldida javob beradi, shuning uchun ularni sud hukmiga topshirish mumkin.

Korparatsiya kamdan-kam hollarda o‘zini-o‘zi tugatadi. Korpo- ratsiyalar to‘rt xil yo‘l bilan tugatiladi:

1. Inqirozga uchraganda yoki noloyiq biznesga jalb etilganda, sud hukmi bilan.

2. 
   Aksiya egalarining ko‘pchiligi qabul qilgan qarorga ko'ra.
   
3. 
   Korparatsiya ustavini xizmat muddati tugaganda.
   
4. 
   Ustavdagi huquqlar doirasidan chiqib, Ustavni buzish yoki Ustavdan tashqari faoliyat turlari bilan shug'ullanish hollarida rahbar hokimiyatlar ustavni bekor qilganda.
   

Shuni aytish kerakki, korparatsiya o‘z Ustavini shart-sharoitlariga qarab tez-tez 0‘zgarib turadi. Bir necha aksionerlarni yo‘qolishi korparatsiya faoliyatiga uncha ta’sir etmaydi, aksiyalar boshqalarga sotiladi, merosga beriladi va boshqalar.

Korparatsiya odatda tadbirkorlik shakllariga nisbatan yirikroq, ular o’ziga ko'pgina mutaxassislarni jalb etishi mumkin. Korparatsiyada eksportlar, texnologiya, marketing, moliya, iqtisodiy tahlil, sosio- logiya, psixologiya va boshqa sohalar bilan alohida shug‘ullanib borishi mumkin. Rivojlangan mamlakatlarda juda katta miqdorda korxonalar mavjud. Ular kichkina do‘konchalar, sartaroshxonalar, ta’mirlash ustaxonalaridan tortib gigant korxonalarni ham o'z ichiga oladi. AQSHda, masalan, 17 rnln.ga yaqin korxona bor bo‘lsa, shundan 70% yakka xo‘jalik (bir kishini) shaklidagi korxonadir, 10% — ikki va undan ko‘p (sheriklik) shaxslarga tegishli, 20% aksioner korxonalardir. Shunday qilib, mulk shakllari bo‘yicha ko‘pgina xo‘ja- liklar aksioner korxonalar emas.