0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

66-chizma. Monopoliva sharoitidagi pirovard daromad.
Baho strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish.





67-chizma. Sof monopol sharoitidagi mahsulot hajmi va baho.
Birinchi vazifani hai etishda monopolist maksimal foydaga erishishni mo‘jalIaydi. Lekin, bunday maksimal foydaga eri- shish uchun (takomillashgan raqobatchiga o‘xshash) mono- polistning pirovard xarajatlari pirovard daromadiga teng bo'lishi zarur. Demak, talab qilingan mahsulot hajmi (Qm) shunday hajmdagi mahsulotki, bunda MR =MC (M nuqta) bo‘ladi.

Ikkinchi vazifa — bahoni aniqlash, baho darajasini topish. Bunday baho bo‘lib berilgan mahsulot hajmi (Qm) dagi talab bahosiga mos keladigan manopol baho (Pm) xizmat qiladi.

67-chizmadan ko‘rinib turibdiki, monopol baho (Pm) pirovard xarajatlardan va pirovard daromaddan ko‘p (Pm>MR=MC).

Boshqacha talqini: monopol baho shunday bahoki, u monopol firma uchun ortiqcha foyda keltiradi. Bunday ortiqcha foydaga erishish — shu monopolistning yutug‘i. Ortiqcha olingan foyda takomillashgan raqo- batchida vaqtinchalik bo‘lsa, monopolistda - doimiy. Doimiylik qachongacha davom etadi?

1. Tarmoqqa kiruvchilami cheklashga erishilguncha.

2. Talab sezilarli o‘zgarmaguncha davom etadi (agar talab kamaysa, ortiqcha foyda ham tushib ketadi).

67-chizma asosida sof monopoliyaning xususiyatlari jamiyat nuqtai nazaridan qaqab chiqilsa, monopoliyalashgan tarmoq takomillashgan raqobatchilikka qaraganda (Q ) kamroq mahsulot ishlab chiqaradi (Q_m). Lekin tovar birligining bahosi P_L dan P_m gacha oshib ketadi. Monopoliya sharoitida ishlab chiqarish resurslari (omillari) ham raqobatdagi firmalarga nisbatan ishlab chiqarishga kam jalb etiladi.

Albatta mahsulotni ko‘proq ishlab chiqarish ko’proq resurslarni talab etadi. Monopoliya sharoitida jamiyat resurslardan to‘liq foy- dalanmaydi va bundan zarar ko‘radi. Bu yo‘qotishlar 67-chizmada M_MR uchburchagida ko‘rsatilgan: harakatsiz yotgan yukdir.

Tovarni sotish bahosi o‘sishi hisobiga P_E, iste’molchining ortiqcha talabi kamayadi (ya’ni yuqori bahoda xaridorlar ortiqcha mahsulot xarid qilmaydilar; uchburchak Pm AM¹), lekin ishlab chiqarishdagi ortiq- chalik ko‘payadi (Baho bilan chiziq orasidagi shakl P_m M¹, mahsulot hajmi MM¹; MC egri chizig'i va ordinata o‘qi).

Monopolist bozor muvozanatini o‘matishga aralashadi, iste’- molchilar manfaatini moslashishiga xalal beradi. Monopol hokimlik tufayli boylik o‘z manfaatiga ko‘ra qayta taqsimlanadi, natijada jamiyat farovonligi pasayadi. Shuning uchun 0‘zbekistonda monopoliyaga qarshi - siyosat olib boruvchi maxsus organ — bu Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish Davlat qo‘mitasi va Davlat qonunlari.

Undan tashqari, monopolist raqobatdan ajralgani uchun texnika taraqqiyoti, ishlab chiqarishni takomillashtirish, mahsulot sifatini yaxshilashga rag‘bati yo‘q. Bunday holat ham jamiyat uchun zarar keltiradi.

Lekin bu xulosalami mutlaq deb tushinish kerak emas. Gap shun- daki, takomillashgan raqobatdagi firmalar uzoq davrda nol (0) darajada foydaga erishadi, ya’ni normal foyda oladi. Bu ■‘oyda uning xarajatlarini qoplashga ketadi. Rivojlanish uchun mablag¹ yo‘q. Normal foydadan yuqori foydani faqat monopol firmalar oladi.

Asosiy iboralar va tushunchalar

1.