03 Turizm&Servis Kaf 10. Mintaqaviy turizm pdf

 
 

---

@TDIU_ARM
154 
 
16-bob. XORAZM TURISTIK MINTAQASI 
 
16.1. Xorazm viloyati tarixi va tabiiy-geografik o‘rni va iqtisodiy 
rivojlanishi ko‘rsatkichlari 
Xorazm O‘rta Osiyo hududidagi eng qadimiy davlatlardan biri bo‘lib, aholisi 
o‘troq  va  ko‘chmanchi  qabilalardan  iborat  bo‘lgan.  Uning  hududi  Amudaryoning 
quyi qismidan janubga tomon Murg‘ob va Tajan daryolarining yuqori oqimlarigacha 
cho‘zilgan.  U haqdagi ilk ma’lumotlar “Avesto”, birinchi  Doroning  Bihistun  tosh 
bitiklari,  qadimgi  yunon  mualliflari,  arab  geograflarining  asarlarida  uchraydi. 
“Avesto”ning 
 dasht qismida Xorazm “Ming irmoqli daryo”, “Ko‘llar va o‘tloqlarga 
boy o‘lka” sifatida madh etiladi. 
Abu  Rayhon  Beruniy  o‘zining “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” 
asarida  shunday yozadi: “Xorazmliklar Xorazmga odamlar joylasha boshlaganidan 
tarix olar edilar. Bu Iskandardan 980 yil ilgari bo‘lgan edi. Undan keyin Siyovush ibn 
Kaykovusning  Xorazmga  kelishidan,  Kayxusrav  va  uning  naslining  Xorazmga 
podshohlik qilishlaridan tarix oldilar. Shu vaqtda Kayxusrav Xorazmga ko‘chib, turk 
podshohlari  (ustidan)  hukmronligini  yurgizgan  edi.  Bu  voqea  Xorazmga  odam 
joylashishidan 92 yil keyin bo‘ldi”. 
Demak, 3 ming yil oldin ham Xorazmda turkiy qabilalar yashagan va davlat 
tizimi  bo‘lgan. Miloddan avvalgi ming yillik boshlariga aloqador “Amirobod 
madaniyati”, quyi Amudaryo havzasidagi sun’iy sug‘
orish inshootlari tizimi (Gerodot 
qadimda Oks (Amu) daryosi bo‘ylab 360 dan ziyod sun’iy sug‘orish inshootlari barpo 
etilganligini  yozadi) hamda  dastlabki  shaharsozlik timsoli bo‘lgan shahar-qal’alar - 
Qal’aliqir, Ko‘zaliqir, Jonbosqal’a va boshqalar Xorazm vohasidagi qadimiy 
davlatchilik belgilaridir.  
Xorazm  tarixini  chuqur  o‘rgangan  mashhur  rus  olimi  S.P.Tolstov “Qadimgi 
Xorazm” kitobida antik Xorazm tarixini to‘
rt davrga bo‘ladi: 
1.  Uy-joy  devorlari  bo‘lgan  shahriston  madaniyati  (miloddan  avvalgi  VI-IV 
asrlar) 
2. Qanqa (Qang) madaniyati (miloddan avvalgi IV asr - milodiy I asr) 
155 
 
3. Kushonlar madaniyati (milodiy II – II asrlar) 
4. Kushon-Afrig‘ o‘tish madaniyati (milodiy V asrlar) 
Bu davrlarga oid Amudaryoning o‘ng sohilida 250 dan ziyod, so‘l sohilida 60 ta 
qadimiy  shahar  va  qishloqlar  o‘rni topilgan. Qanqaqal’a, Qo‘shqal’a, Tuproqqal’a, 
Jingilja, Toshxirmon singari qal’a va istehkomlar o‘rni bunga misol bo‘la oladi.  
Abu  Rayhon  Beruniy  afrig‘iylar  sulolasiga  mansub  xorazmshohlardan  22 
tasining nomini keltirgan. Xorazm davlatining poytaxti dastlab Tuproqqal’a, 305 
yildan keyin  esa  Kot  (Kos) shahri  bo‘lgan.  Miloddan  avvalgi 4-3 asrlarda  Xorazm 
iqtisodiy  va  madaniy  jihatdan  yuksalib,  yirik  sug‘orish  kanallari,  yangi  shahar  va 
qal’alar barpo etilgan. Hunarmandchilik, san’at, ichki va tashqi savdo keng rivoj 
topgan.  Milodiy  IV-VIII  asrlarda  Xorazm  yangi  yuksalishni  boshdan  kechirdi. 
Burgutqal’a, Uyqal’a, Qumbosganqal’a kabi inshootlar ana Sh davrlarda qurilgan.
 
Xorazmning    Etil  (Volga)  bo‘yidan  Markaziy  Osiyo  orqali  Mo‘g‘uliston  va 
Xitoyga hamda Eronga boriladigan savdo yo‘llari chorrahasida joylashganligi uning 
iqtisodiy va ma’naviy yuksalishida muhim ahamiyat kasb etgan. 
Xorazmning  boy  ko‘p  qirrali  tarixi  qadim  zamonlardan  buyon  xorijiy  va 
yurtdosh olimlarning diqqatini o‘ziga jalb qilib keladi. 
Viloyat  hududida  ko‘plab  tarixiy  yodgorliklar  mavjud.  Ayniqsa,  Xiva 
shahridagi me’moriy obidalar bugun dunyo ahlining e’tiborini tortib kelmoqda. Bu 
yerda Ark, Kaltaminor, Pahlavon Mahmud maqbarasi, Dishanqal’a yodgorliklari 
alohida ajralib turadi. Xivadagi Ichanqa’la yodgorlik majmui esa YUNESKOning 
Umumjahon  merosi  ro‘yxatiga  kiritilgan.  Sharq  durdonasi  bo‘lgan  qadimiy  Xiva 
shahrining 2500 yilligi 1997- yilda xalqaro miqyosda keng nishonlandi. 
Xorazm  viloyati  mustaqil  o‘zbek  davlatchiligini  qayta  tiklash,  istiqlolimizni 
mustahkamlash, yurtimiz salohiyatini yanada oshirish,  milliy qadriyatlarimizni ko‘z 
qorachigidek  asrash  va  boyitish,  yosh  avlodni  milliy  istiqlol  g‘oyasi  ruhida 
tarbiyalash  ishiga  qo‘shgan  hissasi  uchun  2003-  yilda  Vatanimizning  yuksak 
mukofoti - Jaloliddin Mangubyerdi ordeni bilan taqdirlangan.  
Ma’lumki, Xo
razm diyori dunyo sivilizatsiyasining eng qadimiy beshiklaridan 
biri hisoblanadi. Olimlarning xulosalariga ko‘ra, milliy davlatchiligimizning asoslari 

---

@TDIU_ARM
156 
 
ham dastlab mana Shu yerda yaratilgan.Xalqimiz  manaviyatining noyob yodgorligi 
bo‘lgan «Avesto» kitobi ham  Xorazm  tuprog‘ida  yaratilgani  bugungi  kunda 
ko‘pchilikka yaxshi ma’lum. «Xorazm» so‘zi  ham  ilk bor  anan  shu  noyob  kitobda 
uchraydi.  Xorazm  so‘zi forscha «xvar» -  quyosh va «azm» -  o‘lka,  yer,  yurt 
so‘zlarining  birikmasidan  kelib  chiqqan  bo‘lib, «quyoshli  o‘lka» degan ma’noni 
anglatadi. Qadimda bu zaminda massaget, sak, apasak, os, dax kabi urug‘ va qabilalar 
yashagan.  
Bu  ko‘hna  zamin  dunyoga  algebra,  algoritm  kabi  fanlarga  asos  solgan 
Muhammad  Muso  Xorazmiy,  Xristofor  Kolumbdan  besh  yuz  yil  oldin  Atlantika 
ummoni  ortida  quruqlik, noma’lum qit’a borligini aytib, yerning aylana shakldagi 
xaritasini yaratgan Abu Rayhon Beruniy, arab tilining mukammal qonun-qoidalarini 
ishlab chiqqan, butun musulmon olamida Jorilloh, ya’ni Ollohning qo‘
shnisi degan 
nomga  sazovor  bo‘lgan  Mahmud  Zamahshariy  singari  allomalarni  bergan.  Xorazm 
viloyati  Pahlavon  Mahmud,  Sulton  Uvays,  Nosiruddin  Rabg‘uziy,  Sulaymon 
Boqirg‘oniy, Bahouddin Valad va uning buyuk  o‘g‘li Jaloliddin Rumiy, Abulqosim 
Ali  Xorazmiy,  Ismoil  Jurjoniy,  Sirojiddin  Sakkokiy,  Munis,  Bayoniy,  Chokar, 
Hojixon Boltaev, Komiljon Otaniyozov singari ko‘plab mutafakkir, ilm-fan va san’at 
namoyandalarining vatani hisoblanadi.  
Xorazm viloyatida aholi soni 2017- yil 1- yanvar xolatiga 1776,8 ming kishiga 
teng. Aholining 32,8 foizi shaharda, 67,2 foizi qishloqda yashaydi. Xorazm viloyati 
ma’muriy 
hududiy tuzilishi bo‘yicha 10 ta tuman va Urganch shahriga ajratiladi. 
Bular  o‘z  navbatida  101  qishloq  fuqarolar  yig‘ini,  612  aholi  punktlari,  3  ta 
shahar va 7 ta shahar tipidagi shaharchalarga bo‘linadi. 
Viloyatda 27ta yirik sanoat korxonalari faoliyat ko‘rsatayotgan bo‘lib shundan 
13tasi yengil sanoat korxonasiga qarashlidir. 
Viloyatda  tadbirkorlik  va  xususiy  biznesni  rivojlantirish  dasturiga  ko‘ra 
sanoatni  qayta  jihozlash,  kommunikatsiya  infratuzilmasini  rivojlantirish,  qishloq 
xo‘jaligi  mahsulotlari  ishlab  chiqarishni  yanada  yaxshilash  va  ularning  qayta 
ishlashini rivojlantirish, xizmat ko‘rsatish sohasini hamda sayyohlikni rivojlantirishga 
157 
 
katta e’tibor qaratilgan. 
Hozirgi vaqtda  viloyatda  39 ta  zamonaviy  mexmonxonalar 
faoliyat olib bormoqda. 
Avtomobil  yo‘llarining  uzunligi  2296  kilometrni,  shundan  qattiq  qoplamli 
yo‘llar 2218 kmni tashkil qiladi. Viloyatda xalqaro klassdagi aeraport bo‘lib, hozirda 
turli  yo‘nalishlar  bo‘yicha  havo  yo‘llari  bilan  bog‘langan.  Viloyatda  zamonaviy 
telefon  tarmoqlari,  kommunikatsiya  sistemalari  (aloqa,  peydjyer,  modem  va  uyali 
telefon) radio va tedevidenie mavjud.