03 Turizm&Servis Kaf 10. Mintaqaviy turizm pdf

 kent, – 
qand, ya’ni qishloq, shahar deb hisoblaydilar. Kent  Mahmud  Koshg‘ariyning 
yozishicha,  kunchiqar  tomondagi  har  bir  shaharga  aytiladi.  Ammo  toponimning 
birinchi qismi manbalarda turlicha talqin etiladi. Ba’zi manbalarda 
Samar  –  kishi 
nomi,  sarkarda  ismi  bilan  bog‘lansa, ba’zilarida 
Samara  –  meva, hosil, ya’ni 
shirinliklar shahri deb izohlanadi. Beruniy: “Samarqand –
  turkiy  tilda 
Samizkand, 
ma’rifat shaharlaridan biri” deb yozadi. “O‘g‘
uzlar  va  ular  bilan  yaqin  turuvchilar 
Samarqandni kattaligi uchun 
Samizqand – Semiz shahar deydilar” deb qayd qiladi 
Koshg‘ariy. H.Hasanov toponimning Sh etimologiyasini ma’qul ko‘rgan  holda 
boshqa  bir izohni, ya’ni nomning birinchi qismini forscha 
Xamara  “yig‘in, 
to‘planish” so‘zi  bilan  bog‘lab, “to‘planish  joyi,  maslahat  qishlog‘i” desa, 
T.Rahmatov Samarqand toponimining birinchi komponentini 
Shamar forscha “ariq, 
kanal” so‘
zi bilan aloqador hisoblab, nomni “ariq yonidagi qishloq” deb izohlaydi. 
Samarqand  shahri  O‘zbekistonda  ikkinchi  yirik  shahar  hisoblanadi.  Shahar 
asrlar davomida Buyuk Ipak yo‘lining yirik savdo markazi sifatida tilga olingan.   
XIV  va  XV  asrlar  davomida  bu  shahar  temuriylar  saltanatining  poytaxti 
vazifasini o‘tagan va o‘sha davrlarda yirik ilm-fan, madaniyat markaziga aylangan. 
Azaldan  tadbirkorligi  bilan  olamga  tanilgan  samarqandliklar  uchun  istiqlol 
katta  imkoniyatlar  yaratdi.  Shaharda  mayda  va  o‘rta  biznes  jadal  rivojlanmoqda. 
Samarqand  respublika  avtomobilsozlik  sanoatining  markazlaridan  biriga  aylandi. 
hozirgi  paytda  Samarqandda  7  ta  oliy  o‘quv  yurti,  ko‘plab  kollej  va  litseylar,  3  ta 
teatr,  7  ta  muzey,  4  ta  ilmiy-tadqiqot  instituti,  YUNESKOning  Markaziy  Osiyoni 
o‘
rganish xalqaro instituti, O‘zRFA mintaqaviy bo‘limi faoliyat ko‘rsatmoqda. Amir 
Temur, Mirzo Ulug‘bek, Imom al-Buxoriy, Abu Mansur Moturidiylarning muborak 
to‘ylari keng nishonlandi. Yurt boshimizning bevosita tashabbuslari bilan har yili 18 
115 
 
oktyabrda Samarqand shahri kuni nishonlanib kelinmoqda. 1997- yildan boshlab esa 
har  ikki  yilda  bir  marta «Sharq taronalari» xalqaro festivali Samarqandda 
o‘
tkazilmoqda.  
«Samarqand nafaqat muqaddas obida va betakror tarixiy mo‘‘jizalari, balki 
zamonaviy ishlab chiqarish salohiyati bilan, eng qimmatli boyligi – bag‘ri keng, qalbi 
go‘zal  mehnatkashlari  bilan  butun  dunyoda mashhur», -  degan  edilar  I.A.Karimov 
1996  yili  Samarqand  shahriga  Amir  Temur  ordenini  topshirish  chog‘ida  so‘zlagan 
nutqlarida.  
Mustaqillik  davrida  shahar  alohida  nufuzga  ega  bo‘ldi.  Yuqorida 
ta’kidlanganidek, jahon sivilizatsiyasining markazlaridan biri bo‘
lgan  Samarqand 
bundan  keyin  ham  o‘z ma’naviy-ma’rifiy, ilmiy va madaniy salohiyati bilan 
xalqimizga xizmat qilaveradi. 
Samarqand yurtimizdagi eng sanoatlashgan shaharlar sirasiga kiradi. Bu yerda 
15 yirik ("Samarqand hududiy elektr tarmoqlari" AJ, "Samarqandkimyo" AJ, Ochiq 
AJ  shaklidagi  "Samarqand  liftsozlik  zavodi"  O‘zbekiston-Rossiya  qo‘shma 
korxonasi,  "8-Mart"  MCHJ,  "Xovrenko  nomidagi  Samarqand  vino  kombinati"  AJ, 
"Samarqand donmahsulotlari" AJ, "Sino" AJ, "Samarqand avtomobil zavodi" MCHJ, 
MCHJ  shaklidagi  "Dakatex"  Rossiya  xorijiy  korxonasi,  "Alpomish"  MCHJ, 
"SHyerdorplyuspoligraf" MCHJ, "Carpetservis" MCHJ, "Bestfarfor" MCHJ, MCHJ 
shaklidagi  "Pulsargroupbrary"  O‘zbekiston-Chexiya  qo‘shma  korxonasi  va 
"Samarqand  keramik"  MCHJ),  114  ta  qo‘shma,  1008  ta  kichik  sanoat  korxonalari, 
4068  ta  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  subyektlari  faoliyat  ko‘rsatmoqda. 
Shaharda  2015-  yilda  iqtisodiyotning  barcha  tarmoqlarida  barqaror  o‘sishni 
ta’minlash hamda ijtimoiy sohadagi 
islohotlarni  chuqurlashtirish  borasida  bir  qator 
ijobiy ishlar amalga oshirildi. 
O‘
zbekistonda mustaqillik yillarida xizmat ko‘rsatish sohasini rivojlantirish va 
uni mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining yetakchi omiliga aylantirish borasida 
izchil  va  maqsadli  siyosat  olib  borildi.  Uzoqni  mo‘ljallab  olib  borilgan 
makroiqtisodiy  siyosatning  amaliy  natijasi  ushbu  sohaning  mamlakatda  ishlab 
chiqarilayotgan yalpi ichki mahsulotdagi hissasining keskin oshishida, aholi bandligi, 

---

@TDIU_ARM
116 
 
daromadlari,  turmush  darajasini  shakllantirishning  yetakchi  omiliga  aylanganligida 
o‘
zining  yaqqol  ifodasini  topdi.  Xizmat  ko‘rsatish  va  servis  sohasi  ham  boshqa 
sohalar singari keskin rivojlanish pallasiga kirdi.  
Galdagi  vazifa  joylarda  ularni  izchillik  bilan  amalga  oshirilishidan  iborat. 
O‘
zbekistonda  amalga  oshirilayotgan  iqtisodiy  islohotlar  negizida  vujudga 
kelayotgan  yangi  iqtisodiy  munosabatlar  mehmonxona  xizmatlari  sohasini 
rivojlantirish  uchun  qulay  shart-sharoitlarni  vujudga  keltirdi.  Turizmning 
rivojlanishida  katta  omil  buladigan  soha  –  bu  mehmonxona  xizmatidir.  Bu  soha 
hozirgi  paytda  asosan  xususiy  sektor  hisobidan  tez  rivojlanish  bosqichini  boshidan 
kechirmoqda va yaqin istiqbolda ham tez rivojlanishi uchun ko‘rsatkichlarga erishish 
kozda tutilgan. Bu istiqbolli sohaning rivojlanishidagi o‘ziga xos xususiyatlaridan biri 
shuki,  yangi  qurilayotgan  mehmonxonalar  jahon  standartlari  talablariga  javob 
beradigan darajada amalga oshirilmoqda. Ularning yuqori sifatliligi bilan birga narxi 
ham  boshqa  mamlakatlardan  bir  muncha  arzonligi  bilan  farq  qiladi.  Bu  esa 
turistlarning  mamlakatimizga  jalb  qilinishi  uchun  muhim  omillardan  biri  bo‘lib 
hisoblanadi. 
Ma’lumotlarga qaraganda, har yili mamlakatimizga 1.2 million nafardan ziyod 
xorijlik sayyoxlar tashrif buyurishadi
28
. Bugungi kunda turizmga bulgan e’tibor ushbu 
soxani  jadal  rivojlantirish  uchun  asos  bo‘lmoqda.  Chunki  mamlakatimizda  2011- 
2015-  yillarga  mo‘ljallangan  turizmni  rivojlantirish  bo‘yicha  barcha  hududlar 
kesimida manzilli tadbirlar dasturi ishlab chiqilgan. Bunda ham asosiy e’tibor turizm 
xizmatlari  eksport  salohiyatini  oshirishga  qaratildi.  Bu  tadbir  joylarda 
mehmonxonalarni  tashkil  qilish,  turizm  infratuzilmasini  yaxshilash,  zamonaviy 
transport  vositalarini  (avtobus  va  mikroavtobuslarni)  xarid  qilish  kabi  muhim 
tashkiliy  ishlar  bilan  bog‘liqdir.  Bulardan  ham  ko‘rinib  turibdiki  turizmni 
rivojlantirishga  bo‘lgan e’tibor ancha kuchaytirilgan va  yetarli  darajada  samarasini 
berishi  tayin.  Zero,  mamlakatimizning  turistik  salohiyati  bunga  yetarlidir.  Turistik 
xizmatlar mehmonxona xizmatlari bilan birga pulli xizmatlar tarkibiga kiritilgan va 
bular ham istiqbolda ko‘payish tendensiyasiga ega. Hozirgi paytda mamlakatimizda 
                                                      
28
 O’zbekiston turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi ma’lumotlari 2015 y. 
117 
 
xizmatlar  ko‘rsatish  sohasini  rivojlantirish  bo‘yicha  O‘zbekiston  Respublikasi 
Prezidentining  maxsus  "2012-2016  yillarda  O‘zbekiston  Respublikasida  xizmat 
ko‘rsatish sohasini rivojlantirish Dasturi to‘g‘risida"gi qarori qabul qilingan. Ushbu 
qarorda turizm va mehmonxona xizmatlarning ham o‘sishi ko‘zda tutilgan. Qarorda 
ta’kidlanishicha, ushbu xizmatlarni 2011
-2016  yillarda  2,3  martaga  oshirish 
mo‘ljallangan. Agar yillar bo‘yicha kuzatadigan bo‘lsak, ushbu xizmalarning har yili 
o‘
sishi  belgilab  qo‘yilgan.  Masalan,  2012-  yilda  2011-  yilga  nisbatan  ushbu 
xizmatlarning  o‘sishi  116,1  %ni  tashkil  qilsa,  2013-  yilda  116,6  %,  2014-  yilda 
117,5 %, 2015- yilda 118,9 %, 2016- yilda 119,1 %ni tashkil qilishi ko‘zda tutilgan
29
.
 
Respublikamizda, jumladan Samarqand viloyatida statistik ma’lumotnomalar va 
to‘plamlarda  mehmonxona  xizmatlarining  barcha  ko‘rsatkichlari  turistik  xizmatlar 
bilan birgalikda hisobga olib boriladi. Shuning uchun ishda turistik xizmatlarga doir 
ayrim  ko‘rsatkichlarni  ham  keltirib  o‘tamiz.  Samarqand  shahrida  turistik  xizmat 
ko‘rsatish sohasi hozirgi kunda eng istiqbolli xizmat turlariga kiradi. Uning barcha 
xizmatlardagi hissasi ham kelajakda oshib boraveradi. Chunki bu soha unga ehtiyoj 
oshib borish tendensiyasiga egadir.  
Samarqand  viloyatining  jami  xizmatlar  tarkibida  Samarqand  shaharida 
yaratilgan  xizmatlarning  ulushi  2013-  yilda  44,1  foizni  tashki  etgan  bo‘lsa,  bu 
ko‘rsatkich 2014- yilga kelib 2013- yilga nisbatan 11,2 foizga oshgan. Xuddi Shnday 
turistik xizmatlarning ham deyarli 98,5 foizi aynan turistik xizmatlar hissasiga to‘g‘ri 
kelishi bejiz emas, chunki barcha turistik tarixiy bino-inshoatlar va mehmonxonalar 
aynan  Samarqand  shahrida  joylashgan.  Samarqand  shahrida  yangi  sayyohlik 
marshrutlarining  ishlab  chiqilayotganligi,  Shuningdek  zamonaviy  vokzal  va 
aeraportning  rekonstruksiya  qilinganligi,  transport  vositalari,  zamonaviy  restoranlar 
xizmati  takomillashtirilib,  mehmonxona  majmualari  qad  ko‘tarayotganligi  sohada 
amalga  oshirilayotgan  islohotlar  samarasi  hisoblanib,  turistlarning  Samarqand 
shahriga  bo‘lgan  qiziqishlarini  oshirishga  turtki  bo‘ladi.  Bu  tadbirlar  albatta  o‘z 
natijasini  byermay  qolmaydi  va  shahrimizda  turistik  xizmatlar  hajmining  o‘sishiga 
olib keldi.  
                                                      
29
 
O‘zbekiston turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi ma’lumotlari 2015 y.
 

---

@TDIU_ARM
118 
 
O‘
rganilayotgan  davrlarda  Samarqandda  jami  xizmatlar  hajmiga  nisbatan 
turistik  xizmatlar  hajmining  o‘sish  ko‘rsatkichlari  bir  muncha  yuqori  bo‘lgan. 
Jumladan,  2011-  yilda  xizmatlar  hajmining  o‘sish  ko‘rsatkichi  turistik  xizmatlarga 
nisbatan  5,3  foizga  (117,3-112,0)  yuqori  bo‘lgan  bo‘lsa,  bu  ko‘rsatkichlar  keyingi 
yillarda teskari tarzda rivojlangan va turistik xizmatlarning o‘sish tendensiyalari jami 
xizmatlarga nisbatan ortgan
30
.