022 oriental renaissance: innovative, educational, natural and social sciences scientific journal volume 2, issue issn 2181-1784 Impact Factor: 947 asi factor = 7

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 5 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
200 
w
www.oriens.uz
May
2022
 
унинг шогирди Мустамлий Бухорий “Шарҳ ат
-
таъарруф ли мазҳаб ит
-
Тасаввуф” асарида баъзи бир масалаларни бошқа динлар, мазҳаблар ва 
фалсафий таълимотлар билан таққослаш усулини қўллаганлар. Жумладан, 
Мустамлий Бухорий “Шарҳ ат
-
таъарруф”нинг “Руҳ ҳақида”ги бобида шундай 
ёзади: “Одамлар орасида руҳ масаласи бобида ихтилофлар мавжуд.
 
Бир гуруҳ 
руҳни жисм деганлар, бошқа бир гуруҳ жавҳар деганлар, яна бир гуруҳ эса араз 
(акциденция) деганлар, бир гуруҳ уни қадим деганлар ва яна бировлари 
яратувчи деганлар. Насронийлар уни яратувчи деганлар. Таносух эътиқодига 
эга баъзи файласуфлар ҳам шу фикрдадирлар. Аҳли суннат вал
- 
жамоат 
мазҳабида, руҳ ҳақида гапирайлик (мавжуд деб билайлик), лекин унинг 
моҳияти ва сифати ҳақида сўз юритмайлик, дейилади. Жунайд бу ҳақда шундай 
дейдилар: 
کاب هنع ةرابعلا زوجی لاو هقلخ نم ادحا هیلع علطی مل و هملعب الله رثأتسا ءیش حورلا :)دینجلا لاق ( "
رث
."یبر رما نم حورلا لق :یلاعت لوقل دوجوم نم
 
 
Мазҳаб ҳам Жунайд билдирган фикрдадир, фақиҳлар ва дин имомлари 
ҳам шундай фикрдалар ва бизнинг эътиқодимиз ҳам шундай”.[7:835]
Мустамлий Бухорий “руҳ” ҳақидаги баҳсларни Қуръон ва Суннат асосида 
таҳлил қилар экан, унга турли таълимотлар томонидан берилган таърифларни 
қуйидаги мантиқий далиллар билан рад этади:
نم رثکاب ربعی لا و سمللا نع ربکی و سحلا نع فطلت مسج حورلا یحابنلا الله دبع وبا )لاق(" :لاق مث
"دوجوم
Деди: “Руҳ –
уни ҳис сезадигандан латифроқ, уни ҳеч нарса тега 
олмайдиган даражада каттароқ, уни бор дейишдан бошқа ибора топишнинг 
имкони йўқ бир жисмдир”. Аммо руҳни жисм дейиш дуруст эмас; чунки Усул 
аҳли наздида руҳнинг ўзи араздир ва араз эса жисм эмас; дин фақиҳлари ва 
уламолари наздида унинг борлигини айтишдан ортиқ гапириш раво эмас; ва 
жисм, жавҳар, араз дейиш маҳолдир. Чунки Худойи Азза ва Жалла бизга баён 
қилмаган. Агар жисм дейиш раво бўлганда шариатда келтириларди.
Жисм дейишни ботил қилувчи далил шуки, руҳ –
тана у билан 
тириладиган сифатдир, жисм эса сифат эмас; жисм сифат унда турадиган 
бўлиши лозим. Шунингдек ҳайй жисм бўлса шоҳид ила ҳаёт унда қойим бўлса 
(турса) ва у ҳаётга ҳайй бўлса. Илм олимга сифат бўлганидек, олим илм 

---