022 oriental renaissance: innovative, educational, natural and social sciences scientific journal volume 2, issue issn 2181-1784 Impact Factor: 947 asi factor = 7

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 5 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
201 
w
www.oriens.uz
May
2022
 
оламига келади, ва илм олимга қойим бўлади. Илм олимнинг сифати бўлгани 
учун, олим жисмдир ва илм жисм эмасдир, шунингдек ҳаёт ҳаййнинг 
сифатидир ва жисмдир ва ҳаёт эса жисм эмасдир. 
Барча айтиб ўтган жавобларимизга биноан, руҳ бор, лекин нима 
эканлигини билмаймиз деб жавоб берамиз”.[7:838]
Имом 
Абу 
Ҳомид
Муҳаммад
Ал
-
Ғаззолий
(1058-1111) 
эса 
ўзининг 
“Таҳофат ул
-
фалосифа” ва “Мақосид ул
-
фалосифа” (файласуфларга раддия 
сифатида ёзилган) номли асарларида файласуфлар ўртага ташлаган 
масалаларни Калом илми ва Ирфон фалсафаси асосида рад этади. Қадимги
Юнон ва Рим фалсафий мактабларини ўрганишда Ғаззолийнинг ушбу 
китоблари бирламчи манбалардан ҳисобланган. Ғаззолийнинг фалсафа 
аҳкомлари билан бўлган ихтилофи шу китобнинг ўзида ҳам маълум. Шунга 
қарамасдан, Европа шу китобнинг таржимаси туфайли уни файласуф олим 
сифатида
эътироф этади. 
“Ал
-
мунқиз мин аз
-
залол” асарида Ғаззолий руҳий изтироблари, 
ҳақиқатни излаш йўлидаги жонбозликлари, инсоннинг ақл ва мушоҳадаси 
сарҳадлари, фалсафа, мантиқ ва калом илмига бўлган муносабатлари, 
шунингдек, турли равия ва мазҳабларнинг моҳияти, ютуқ ва камчиликлари 
илмий асосда ёритиб берилган. Айтиш мумкинки, бу асарлар ҳам қиёсий 
тасаввуфшуносликнинг ривожига катта улуш бўлиб қўшилади.
XII асрда яшаб ижод қилган илоҳиётшунос олим Имом Ҳасан Розий 
ўзининг “Табсират ул
-
ъавом фи маърифат ил
-
аном” номли асарида Ислом дини 
таркибидаги йўналишлар, мазҳаблар ва турли таълимотлар хусусида қимматли 
маълумотлар бериб ўтади. Муаллиф ҳар бир мазҳаб ва таълимот ҳақида 
маълумотлар бериш билан бирга, уларнинг тўғри йўлда эканлиги ёки адаш
-
ганлигини ҳам
илмий
-
мантиқий далиллар орқали исботлаб беришга ҳаракат 
қилади. Гоҳида, йўл
-
йўлакай мазҳаблардаги усул ва фуруъларни қиёсласа, 
гоҳида Исломдаги бирор
-
бир мазҳабни бошқа дин ва таълимотлар билан ҳам 
таққослаб ўтади.[3
] 
XII-
XIII асрларда яшаган улуғ илоҳиётшинос ва Тасаввуф назариётчиси, 
“Ваҳдат ул
-
вужуд” фалсафасининг асосчиси Шайх ул
-
акбар Муҳйиддин ибн ал
-
Арабий ўзининг машҳур “Фусўс ул
-
ҳикам” ва бошқа асарларида илк маротиба 
турли динларнинг пайғамбарлари даъватини қиёсий таҳлил қилади. 
XV 
асрда Тасаввуф таълимотининг буюк назариётчиларидан бири 
Мавлоно Абдураҳмон Жомий ўзининг “Ад
-
дуррат ул
-
фохира” (“Рисола фи 
таҳқиқи мазҳаб ас
-
сўфия ва
-
л
-
мутакаллимийн ва
-
л ҳукамо” ва “Таҳқиқ ул
-

---