011 adabiyot 1-qism djvu

mashq. Gaplarni ko‘chiring. Ko‘chma ma’noda qo‘llangan fe’llarni topib, ma’nosini izohlang.

1. 
   Kun sovuq, lekin bozor qaynaydi. (Oybek) 2. Bilgan o‘qir, bilmagan to‘qir. (Maqol) 3. Ko‘cha yuzini ko‘rasan, yozilib qaytasan. (Sh. Xolmirzayev) 4. Asta-sekin hasrat tarqalar edi. (Asqad Muxtor)
   

2. 
   Yaxshilar sha’niga hamisha.maqtov yog‘iladi. (H. Ziyoyev)
   

581. 
     mashq. Ochmoq, yechmoq so‘zlarini o‘z va ko‘chma ma’noda qo‘llab, gaplar tuzing.
     
582. 
     mashq. Uyga topshiriq. 0‘zingiz o‘qiyotgan badiiy asardan ko‘chma ma’noda ishlatilgan so‘z yoki so‘z birikmasi ishtirok etgan beshta gap ko‘chirib yozíng.
     

207

199. 
     dars. SHAKLDOSH SO‘ZLAR. MA’NODOSH SO‘ZLAR. ZID MA’NOLI SO‘ZLAR
     

199. 
     mashq. 0‘qing. She’rda shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra qanday so‘zlar qoilanganini aniqlang.
     

1. 
   topshiriq. She’rdan qanday ihrat olganingizni so‘zlab bering.
   
2. 
   topshiriq. She’rdagi ma’nodosh va uyadosh so‘zlami toping. Ulami qaysi jihatlariga ko‘ra bir guruhga kiritganingizni izohlang.
   

• 
  587-mashq. SavoUarga javob berib, javoblarni misollar bilan isbotlang.
  

1. 
   Bir-biriga teskari bo‘lgan tushuncha, belgi, harakat-holat ma’nolarini ifodalovchi so‘zlar tilshunoslikda bir nom bilan qanday ataladi?
   
2. 
   Bir xil shaklga ega ikki va undan ortiq so‘zni nima deb ataymiz?
   
3. 
   Bitta narsa, belgi yoki harakatni ikki va undan ortiq so‘z bilan ifodalashni qaysi atama bilan nomlaymiz?
   

588-mashq. Muayyan bir so‘zning shakldosh, ma’nodosh va zid ma’noli juftlarini toping. Ularni gaplarda aks ettirib, daftaringizga yozing.

• 
  589-mashq. Uyga topshiriq. Jazirama, issiq, iliq ma’nodosh so‘zlarini qatnashtirib, gapiar tuzing, ma’nolaridagi farqni tushuntiring. Ma’no nozikligi bilan farqlanuvchi ma’nodosh so‘zlar qatorini keltiring.
  

*590-mashq. Tarixiy so‘zlarni toping. Ular o‘tmishda nimalarni anglatganini tushuntiring.

1. Mingboshi tomdagi kamaychilarga «bas» ishorasini qildi. (Mirzakalon Ismoiliy) 2. Ellikboshi beto‘xtov aminga xabar qilmoqchi bo‘lib chiqib ketdi. (Abdulla Qahhor) 3. Biz sizlardek chog‘imizda 7-

8. 
   yashar qiz bola ham ko‘chaga paranjisiz chiqa olmasdi. (Parda Tursun)
   

Javonimga qarab qo‘y: Qilar yilt-yilt kitoblar.


Armonlarim tarqalib, Qonib o‘qish bir odat. Shu kitoblar orqali Ko‘raman baxt - saodat.


Har xonaga ko‘rk, obro‘, Gavhar jild-jild kitoblar.


(Qudrat Hikmat)

199. 
     dars. ESKIRGAN VA YANGI SO‘ZLAR
     

208

591. 
     mashq. O‘qiyotgan badiiy kitobingizdan eskirgan so‘zlarga misollar topib, ularning ma’nosini tushuntirib bering.
     
592. 
     mashq. Quyida «Ma’rifat» gazetasining bir sonidan olingan terma gaplar berilmoqda. Ularni ko‘chiring. Yangi paydo boigan so‘z va so‘z birikmalarining ostiga chizing hamda izohlang.
     

1. Majmuada haftaning har payshanba kunlari viloyat karatechilari mashg‘ulot o‘tkazadilar. 2. Firma xususiy tadbirkorlik, fermerlik bilan shug‘ullanib kelayotgan jismoniy shaxslarga bankdan kredit olish uchun hujjatlami tayyorlab beradi, biznes-reja tuzishda ko‘maklashadi.

2. 
   Maktabimizda u-shu, kik-boksing to‘garaklari faoliyat ko‘rsatmoqda.
   

199. 
     dars. IBORALAR VA TASVIRIY IFODALAR. LUG‘ATSHUNOSLIK
     

Takrorlash uchun savollar

8. 
   1. Ibora deb nimaga aytiladi?
   

• 
  2. Tasviriy ifodalar qanday vujudga keladi?
  

3. 
   Lug‘atshunoslik deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   Imlo lug'atlari nima?
   
5. 
   Qanday taijima lug‘atlarini bilasiz?
   

591. 
     mashq. Gaplarni o‘qing, ular tarkibida kelayotgan iboralarni topib, izohlang. Iboralarning qanday ma’no anglatayotganini toping.
     

Bilim insonni ko‘kka ko‘tarsa, jaholat uning qadrini yerga uradi. Kimki xalqini ma’rifatli qilish uchun jonini tiksa, bir kun kelib xalqi uni boshiga ko‘taradi. Bel bogiab, astoydil o‘qiganga ilm eshiklari, albatta, ochiladi.

591. 
     mashq. Ikki oyog'ini bir etikka tiqib olmoq, to‘nini teskari kiymoq, xamirdan qil sug*urgandek iboralarining ma’nosini izohlang, ular ishtirokida gaplar tuzing.
     
592. 
     mashq. Gaplarni o‘qing, iboralarga izoh bering.
     

1. 
   Sizni qarang, men «to‘rt» olsam, do‘ppimni osmonga otgan boiardim. (O. Yoqubov) 2. Yeng shimarib ishga tushilaversa-chi, hammasi bajarilaverar ekan. (Asqad Muxtor) 3. Umr degan narsa ko‘z ochib yumguncha o‘tib ketar ekan. (Mirmuhsin)
   

14-Onatili,5-sinf _onQ

591. 
     mashq. Uyga topshiriq. Quyida Iboralarning chalkashtirib berilgan izohlarini o‘rni-o‘rniga qo‘ying, ular ishtirokida gaplar tuzing, ma’nosini tushuntiring.
     

Bir yoqadan bosh chiqarmoq-bo‘rttirib yubormoq, dili siyoh bo‘lmoq-osongina aldanmoq, og‘zi qulog‘ida-qattiq xafa bo‘lmoq, laqqa tushmoq-xursand,

og‘ziga talqon solib olmoq-birgalikda harakat qilmoq, birlashmoq, pashshadan fil yasamoq-bir og‘iz ham gapirmaslik holati.

199. 
     dars. ATAMALAR. SHEVAGA XOS SO‘ZLAR. OLINMA SO‘ZLAR
     

Takrorlash uchun savollar

1. Atama deb nimaga aytiladi?

• 
  2. 0‘zingiz o‘rganayotgan botanika,tarix, matematika fanlariga oid atamalarga