0 ‘zbekist0n madaniyati

IV   B O B .   MADANIYAT  VA  MADANIY  M ER O S
X X  
asm ing  so‘nggi  c h o rag i  n afaqat  texiiik  taraqqiyotning  yuqori  darajaga 
k o 'tarilganligi,  balki  m illiy  m adaniyatlarning  yuksalishi,  turli  etnik  guruhlar 
va  m illatlarning o ‘zligini anglashi,  o ‘z milliy m adaniy qadriyatlari va m erosini 
tiklashga bo'lgan intilishlarining kuchayganligi bilan ham  xarakterlanadi.  Milliy 
o 'z lik n i  anglash jarayoni  sobiq  sotsialistik lager va sobiq sh o ‘ro lar davlatining 
p arch alan ish i  tufayli  yan ad a  teziashdi  va  yaqqolroq  ko'zga  tashlana  boshladi. 
M illiy  va  m afkuraviy  istibdod  iskanjasidan  ozod  b o l a   boshlagan  turli  etnik 
g uruhlar o ‘zlarining unutilayotgan azaliy va madaniy m erosini tiklay boshladilar. 
Bu jarayonni  130 yil m ustam lakachilik iskanjasida bo‘lgan xalqimizning o ‘zligiga 
qaytishi va m adaniy m erosni qaytadan tiklashdagi intilishida ham  ko'rsak boiadi. 
A yniqsa, jam iyatni isloh qiiish jarayonida m adaniy merosga b o ‘lgan m unosabat 
tu b d a n  o'zgardi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu xususda P rezidentim iz Islom  Karim ov birinchi ch aq iriq  Oliy M ajlisning
IV  sessiyasida  so‘zlagan  nutqida:  «Jam iyatim izni  islo h   qilish  va  yangilash 
boshlangani tufayli inson m a ’naviyati, yuksak axloqi v a m adaniyatining qudratli 
qatlam lari  ochildi,  g o ‘zal  m illiy  a n ’analar  tik la n d i,  ja h o n   sivilizatsiyasiga 
salm oqli  hissa  qo'sh g an   ajdodlarim izning  ulkan  m a ’nav iy   m erosiga  m urojaat 
etish   boshiandi»,  degan  edi.
M adaniy  m eros  d eg an d a  biz  n im ani  tu s h u n a m iz ?   M ad an iy   m ero sn i 
tik lash d an   k o ‘zlan g an   m aq sad   nim a?  M a d an iy   m e ro s n i  tik lash d a  qaysi 
m ezonlarga am al qilinadi?
M adaniy  m eros  tu sh u n ch asin i  aniqlab  olish  u c h u n ,  u m u m an ,  m eros, 
m adaniy meros va m a'naviy m eros tushunchalarini b ir-b irid a n  farqlay olishim iz 
zarur.
«M eros»  tu sh u n c h a si  keng koMamli  tu s h u n c h a  b o ‘lib ,  u  o ‘ziga  m a d a n iy  
va  m a ’naviy  m e ro sla m i  h a m   b irlashtiradi.  M e ro s  -   b u   in so n iy at  tarixiy 
taraq q iy o tin in g   turli  d av rlarid a  yaratilgan  va  k ey in g i  avlodlargacha  yeíib 
kelgan m oddiy va m ad an iy  boyliklar yig‘indisidir.  M a d a n iy  m eros esa o ‘tm ish 
ajd o d larn in g   o ‘z  avlodlariga  vorisiylik  asosida  y e tk a z ib   berilgan,  asriar, 
d o ig ‘ali  davrlar,  b u h ro n li  k u n la r  sinovlaridan  o ‘tib   k elg an ,  in so n iy atn in g  
hozirgi va keyingi davrlari taraqqiyotiga yordam  b e ru v c h i m oddiy va  m a’naviy 
boyliklari  m ajm uyidir.  M a ’naviy  m eros  esa,  o ‘tm is h   a jd o d larn in g   hay o íiy  
ta jrib a la ri,  d u n y o q a ra sh i,  a x lo q -o d o b i,  iy m o n - e ’tiq o d i,  b a d iiy -e ste tik , 
ilm iy,  falsafiy,  siy o siy -h u q u q iy   qarashlari  va  m illiy - m a ’naviy  q ad riy atlari 
yig ‘indisidir.
« M ad an iy   m eros»  aslid a  m a d a n iy a tsh u n o slik   (« m a d a n iy a t  tarix i  va 
nazariyasi»)  fanining  asosiy  qonunlaridan  biri  hiso b lan ad i.
M adaniy  m eros,  u m u m a n ,  m erosning,  m a ’n a v iy   m ero s  esa  m ad an iy  
m erosning  doirasiga  kiradi.  0 ‘tm ishdan  bizga  y etib  kelgan  barcha  narsalar 
u m u m iy   m erosni  tashkil  etsa-da,  faqat  uning  m a d a n iy   qadriyatlar  darajasiga 
chiqqan qismigina m adaniy meros hisoblanadi.  M asalan,  sobiq sho‘rolar davrida 
yaratilgan,  uning  siyosati  va  mafkurasiga  xizmat  qilg an   va  uni  targ'ib  etgan, 
endilikda  m am lakatim iz  taraqqiyotiga  xizm at  q ilm a y   q o ‘ygan  ayrim  badiiy 
asarlar, kinofilm lar, te a tr va m usiqa,  haykaltaroshlik va tasviriy san 'at asarlari, 
inqilob,  quloqlashtirish,  bosm achilik  harakati  va  u larg a  qarshi  kurashganlar 
haqidagi asarlar m adaniy m eros b o ‘la olmaydi.  U larn i  faqat tarixiy fakt sifatida 
saqlab  qo'yish  m um kin,  xolos.
M adaniy  va  m a ’naviy  m eros  o ‘rtasiga  «buyuk  X ito y   devori»ni  q o ‘yib 
b o ‘lmaydi.  Sababi,  m a ’naviy faoliyatning m a’naviy-ruhiy bilim lar. qobiliyatlar, 
iste’dod va salohiyat,  aql-farosat,  ilm iy va am aliy b ilim la r,  tajriba,  m alaka va 
ko‘nikm alar kabi elem entiari m adaniy merosning yaratilishida bevosita ishtirok 
etadi.  Boshqacha qilib aytganda,  insonning m a ’n a v iy -ru h iy  holatlari  natijalari 
m adaniy m erosda  m oddiylashadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M adaniy  va  m a ’naviy  meroslar,  birinchidan,  um um iy  va  xususiy  jih atlar 
(madaniy m erosda um um iylik, m a'naviy merosda xususiyiik)ning ustunlik qilishi, 
ikkinchidan, m a d a n iy  m eros, um um an, m adaniyat yutuqlarini, m a’naviy m eros 
esa faqat m a ’naviy m adaniyat yutuqlarini qam rab olishi jihatlari biían bir-biridan 
farqlanadi.  M a’naviy  m erosga  nafaqat  m adaniyatning  moddiylashgan  shaklíari 
(arxitektura,  kinofllm ,  sahna  asarían,  badiiy  asarlar  va  boshqalar),  balki  ilm - 
fan,  falsafiy,  siyosiy,  huquqiy,  iqtisodiy,  axloqiy,  diniy g'oyalar,  tushunchalar, 
tasavvurlar  va  b o sh q a la r  ham   kiradi.  M a ’naviy  m eros  zam oniar  o ‘tsa-da,  o kz 
qadrini yo‘q o tm aydi,  barcha davrlarda  kishilam ing ongi va his-tuyg‘usiga  ta ’sir 
etib,  ezgulikka  c h o rla y d i.  M a ’naviy  m eros  k ish ilam in g   um um saviyasini 
kengaytiruvchi  b ilim lam in g   bitm as-tuganm as  m anbayi  hamdir.
Albatta, o 'z lig in i anglayotgan har b ir xalq,  m iilat yoki elat o ‘z ajdodlarining 
m adaniy  m ero sin i  tik lash ,  asrab-avaylash,  rívojlantirish,  boyitishga,  keyingi 
avlodlarga yetkazib berishga harakat qiladi.  0 ‘zbek xalqining bundan ko'zlagan 
m aqsadi,  avvalo,  u n u tilay o tg an  m iüiy-m adaniy m erosim izni qaytadan tiklash, 
o'zligim izni saqlab qolish va hozirgi davr ijtimoiy taraqqiyotiga javob beradigan 
komil  insonni  v ujudga  keltirishdir.
A lbatta,  o ‘tm ish   m ad an iy   m erosini  tiklash  va  u n i  o ‘rganishda  unga  tobe 
b o 'lib   q o lm aslik   o ‘ta   m u h im .  H ozirgi  k unda  o ‘tm ish   m adaniy  m erosiga 
jam iy atim izn i  isio h   q ilish   nuqtayi  n a z arid an   tu rib ,  ayrim lariga  yangicha 
m azm un b ag'ishlagan h o ld a yondashish talab qilinadi.  M asalan, islom m adaniy 
merosiga  m utaassiblik  va  aqidaparastlik  nuqtayi  nazaridan  em as,  aksincha, 
um um insoniy  m a d a n iy  boylik,  iy m o n -e’tiqod  pokligiga,  um um insoniy  axloq 
m e ’y o rlari,  m a ’n a v iy   h a y o tim iz n i  b o y itu v c h i  a z aliy   q a d riy a tla rim iz n i 
m ustahkam lovchi.  m illiy  qiyofam izni nam oyon qiiuvchi asosiy m anba sifatida 
yondashishim iz  zaru r.
M adaniy m ero sg a b a h o  berganda  uning qay darajada milliy m adaniyatim iz 
ravnaqiga  xizm at  q ila  olishini,  xalqimiz  m a'naviy  hayotini  shakllantirishi  va 
m ustahkam lashi,  kishilarim izni ezgulik va  poklikka chorlay olishini,  yovuzlik, 
tubanlik,  n o poklik va  axloqsizlikka  qarshi  kurasha olishini  asosiy m ezon  qilib 
olish  zarur.
M illiy  m a d a n iy   m e ro sim iz g a   y o n d a s h is h d a   quyidagi  u m u m in s o n iy  
m e z o n la rg a   s u y a n is h im iz   m aq sad g a  m u v o fíq d ir:  a)  in so n p a rv a rlik :  b) 
vatanparvarlik;  d )  xalqchillik;  e)  taraqqiyparvarlik.
U m um an  o lg an d a,  m adaniy  merosga  inson,  vatan,  xalq va  um um jam iyat 
taraqqiyoti  m a n fa a tla rid a n   kelib  chiqqan  holda  yondashiladi.
Xulosa  qilib  a y tg a n d a,  Prezidentim iz  islom   K arim ov  ta ’kidlaganlaridek, 
o ta-b o b o la rim izd an   bizga  boy  m a ’naviy  m eros  qolgan.  E ndi  biz  o ‘sha  ulkan 
m a ’naviy salohiyatni yanada yuksaltirishimiz, farzandlarim izga,  kelajak avlodga 
m unosib m eros qilib  qoldirishim iz kerak.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---