0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

XVII  asrdan  boshlab  Xiva  xonligida  kuchayib  borgan  ikki  jara- 
yonni  qayd  eting.
Abulg‘oziy  Bahodirxon  qanday  qilib  hokimiyat  tepasiga  keldi? 
Xiva-Buxoro  munosabatlaridagi  keskinlik  qanday  oqibatlarga  olib 
keldi?
Xiva  xonligining  Eron  tomonidan  bosib  olinishiga  sabab  bo‘lgan 
omillarni  aniqlang.
Qanday  omillar  Xiva  xonligida  hokimiyatning  qo‘ng‘irotlar  sulolasi 
qoTiga  o'tishiga  yo‘l  ochdi?
85

---

24-§.  Xiva  xonligida  qo‘ng‘irotlar  sulolasi  hukmronligining 
o ‘rnatilishi.  XVIII  asr  oxiri  —  XIX  asr  birinchi  yarmida 
xonlikning  siyosiy  ahvoli
Qo‘n  ‘irot  sulolasinin 
Xiva  xonligidagi  boshboshdoqliklarga 
hokinHyat"°te
p
asiga*'ke"ishi 
va  ° ‘zaro  to ‘xtovsiz  ichki  urushlarga
kimdir  chek  qo‘yishi  tarixiy  zaruriyatga 
aylandi.  Chunki  xonlikning  iqtisodiy  ahvoli,  avvalo,  siyosiy  tarqoq- 
likdan  va  o ‘zaro  ichki  urushlardan,  shuningdek,  dushman  davlatlar 
hujumidan  katta  zarar  ko‘rdi.  Ikkinchidan,  xalq  o‘zining  beomon 
talanishi,  tinimsiz  urushlar  tufayli  xonavayron  bo‘lishi  oqibatida  te- 
varak-atrofdagi  yurtlarga  qochib  ketib  jon  saqlashga  majbur  bo‘ldi. 
Natijada,  ko‘plab  yerlar  tashlandiq  holatga  tushib  qoldi.  Bu  omillar, 
o‘z  navbatida,  zodagonlar  va  qabilalar  o‘rtasidagi  mojarolami  to‘xta- 
tishga  qodir  bo‘lgan  kuchli  markaziy  hokimiyatning  barpo  etilishini 
taqozo  etmoqda  edi.
Bunday  hokimiyatni  barpo  etishga  qodir  kuch  sifatida  maydonga 
o‘zbeklaming  qo‘ng‘irot  qabilasi  chiqdi.  XVIII  asrning  60-yillaridan 
boshlab  Xiva  xonligida  hokimiyatni  qo‘ng‘irot  qabilasi  o‘z  qo‘liga 
ola  boshladi.  Yirik  zodagonlar  va  ruhoniylar  tabaqasining  madadiga 
tayangan  qo‘ng‘irot  qabilasining  yo‘lboshchisi  Muhammad  Amin 
1761-yilda  inoqlik  lavozimiga  ko‘tarildi.  U  turkman  qabilalariga 
qarshi  kurash  olib  bordi.  Biroq  dastlab  muvaffaqiyatsizlikka  uchrab, 
Buxoro  amirligiga  — Doniyolbiy  otaliq  huzuriga  ketdi.  Turkman  qabi- 
lalari  Xorazmni  egalladilar  va  ko‘plab,  Hazorasp,  Xonqa,  Urganch, 
Kat,  Shohobod  shaharlarini  xonavayron  qildilar.  Ocharchilik  va  vabo 
tarqalib,  aholi  Orolbo‘ylari  va  Buxoroga  ketishga  majbur  boTdi.
Buxoro  amirligi  madadiga  tayangan  Muhammad  Amin  inoq 
1770-yilda  Buxorodan  qaytib  keldi  va  turkman  qabilasini  Xivadan 
quvib  chiqardi  va  mahalliy  beklarni  ham  bo‘ysundirishga  muvaffaq 
bo’ldi.  Shu  tariqa  Xiva  xonligida  hokimiyat  uning  qo‘liga  o‘tdi.
Muhammad  Amin  mamlakatda  nisbatan  siyosiy  osoyishtalik  vazi- 
yatini  yaratishga  erishdi.  Bulaming  barchasi  mamlakat  iqtisodining 
ko‘tarilishini  ta’minladi.  Jon  saqlash  uchun  o‘zga  yurtlarga  qochib 
ketgan  fuqarolar  yana  qaytib  kela  boshladilar.
86

---