|
51
XV11-XVLL1 asrlarda 0 ‘rta Osiyo xonliklari
B a fx a s h
к о
7/
Qorako V
„Turkiston \
) ,
IT О S H К t V ;k Ч Ш
\ Лггх 5 \
Г^-У^СЛйяйр#г/
]
('S/irm^eni)'7^
li t
К
I I
,
гфнкЕКт;.^^п|ад^йй'
Q o 'n x 'iro t»
Ko'hna-Urgaiich
UrgancJn&
,
Д ХР/ЛЙ
H u zo ra sp
.'QASir(JAK--sf
JjffX,
YORKENT-
V
v О
, /STvM
ARtJX’VPA
AtBUXORO
'
V
i
„
-Vu’rfliforf, ^
Karkt
/ j
Usot
ГШо1
Chorjo у'
)
Juzgua
(Fayznbod),
Q u a d tv.
Andxud
Qazvin
I
Rahul
^HIROT
ейaji-A'eЛ /г.
[SFAHON
XVII asr bosmda Imomqulixon
zamonida davlatlar chegaralari
XVIII asr oxinda Shohmurod
davrida davlatlar chegaralari
XVIII asrda kichik rnustaqil
mulklarning hekliklarining
tax min iy chegaralari
MASSHТА8 1:7 ООО 000
Shunday qilib, 1756-yili Buxoroda hokimiyat tepasiga yangi
sulola - mang'itlar sulolasi keldi. Sulola davlatni 1920-yilgacha
idora qildi. 1756-yildan boshlab Buxoro xonligi endilikda Buxoro
amirligi deb ataladigan bo‘ldi.
Markaziy
Amir Muhammad Rahim mamlakatda o'zining
okil
mutlaq hokimiyatini o'rnatish hamda ichki bosh-
mustahkamlash
boshdoqlikni tugatish siyosatini yuritdi. Bu siyo-
satdan ko‘zlangan maqsad - davlatni markazlash-
tirish edi. Muhammad Rahim maqsadini ro‘yobga chiqarishga qat’iy
kirishdi.
Mustaqillikni da’vo etib yurgan Miyonqol, Nurota, Qo'bodiyon,
Boysun, Shahrisabz hamda Urgut viloyatlarini to ‘rt yil davomida
bo‘ysundirdi. Ayni paytda, markaziy hokimiyatga bo‘ysunmaslikka
urinayotgan qabilalarni yashab turgan joyidan ko'chirtirib yuborish
amaliyotini ham qoMladi.
Muhammad Rahim vafotidan so‘ng uning
Doniyolbiy otaliq va
amakisi Doniyolbiy otaliq hokimiyatni o‘z
Am.r Shohmurod
qo4iga oldi (1758-1785). U qo‘shinni
mustahkamlashga, unga tayanib ish ko‘rishga harakat qildi. Barcha
mang‘it beklariga katta yer-mulkni tanho qilib berdi. Xalqdan olina-
digan soliqlarni ko'pavtirdi. Bundan norozi xalq qo‘zg‘olon ko‘tarar,
Doniyolbiy esa ularni bostirishga ulgurmasdi. Uning davrida Balx,
Hisor, Ko‘lob, 0 ‘ratepa viloyatlarining mustaqillikka intilishlari ku-
chaydi. Katta yer egalarining o‘zboshimchaligi haddan oshdi. Doni
yolbiy shunday sharoitda taxtni o‘g‘li Shohmurodga (1785-1800)
topshirdi. Shohmurod darveshona hayot kcchirar, shayx maslahati
bilan bozorda yuk tashuvchilik qilardi. Keyin esa pichoqqa qin yasab
sotib, shu orqali ro‘zg‘or tebratdi. Shohmurod faoliyatida ommaga ta
yanib ish tutdi. Adolat tamoyillariga qattiq amal qildi. Shu jihatlari
bilan xalq orasida katta obro‘ qozongan edi.
Amir Shohmurod yoshligidan xudojo‘y, porso (pokiza) bo!lib
o‘sdi. Madrasani bitirib, darveshlik jamoasi targ‘ibotchisidan biriga
aylandi. Xalq uni hurmat bilan „amiri ma’sum" (begunoh amir) deb
atadi.
Amir Shohmurod islohotlar o‘tkazib, davlatni mustahkamlashga
erishdi. U mamlakat hayotida savdogar va hunarmand qatlamining
53
qanchalik ahamiyatga egaligini to‘g‘ri baholay oldi. Shuning uchun
ham savdo va hunarmandchilikning o‘sishi uchvm barcha zarur sharoit-
larni ta’minlab berdi. Xususan, Buxoro aholisiga Tarxon yorlig‘i yozib
berdi. Unga ko‘ra, aholi savdo daromadidan to‘laydigan boj solig4idan
ozod etildi. Hunarmandlardan pul yig‘ish, ularni majburiy mehnatga
jalb etish taqiqlandi. Asosiy soliq - xiroj miqdori kamaytirildi.
Shuningdek, urush kelib chiqqanida qo‘shinning xarajati uchun ju l
deb ataluvchi yangi soliq joriy etildi. Zarafshon vodiysida, Amudaryo
va Qashqadaryo vohalarida sug‘orish tizimlarini qayta tiklatdi. Ay-
ni paytda markaziy hokimiyatga bo‘ysunishni istamagan viloyat ho-
kimlariga qarshi shiddatli kurash olib bordi. Rais (muhtasib) va qozi
askar (harbiy sud) mansablarining nufuzini yanada orttirdi. Mamlakat
iqtisodini yo‘lga qo‘yishda Shohmurod o ‘tkazgan pul islohoti ham
muhim ahamiyat kasb etdi. Ashtarxoniylar davrida zarb qilingan
taugalarda kumush miqdori kamaytirib yuborilgan edi. Islohotga ko‘ra,
sof kumush tanga muomalaga kiritildi. Shuningdek, kimda kumush
bo4 Isa, zarbxonaga kelib undan pul zarb ettirib olishiga ruxsat etildi.
Bu kumush chayqovchiligining oldini oldi.
Shohmurod joriy qilgan qonun bo‘yicha kim mol-mulkka xiyonat
qilsa, jamiyatdagi martabasidan qat’i nazar qattiq jazoga tortilardi.
Bu xalq manfaatlariga qarshi qilinadigan tajovuzlarning oldini oldi.
yuksak baho bergan mashhur olim
Ahi
5gan edi: „ U amirlik qalamini kam-
b a g ‘allik kiyimi bilan bezadi. Jahon bog'idan dushmanlik va yo-
monlikni tomiri bilan sug'urib tashladi va adolat nihollarini o ‘tqazdi“.
Ш
* 1756-yil - ashtarxoniylar hukmronligi to‘la barham topdi. Hokimi-
yat mang‘itlar sulolasi qo‘liga o‘tdi.
1. Buxoioning Eronga qaram davlatga aylanib qolishining sabablarini
qayd eting.
2. Nima uchun Xiva xonligi Buxoroga yordam bera olmadi?
3. Buxoroning taslim bo‘lishi to‘g‘risidagi Buxoro-Eron shartnoma-
sining mazmunini so‘zlab bering.
4. Buxoroda mang'itlar sulolasi hokimiyatining o'rnatilishiga qanday
omillar yordam berdi?
5. Amir Shohmurodning davlatchilikni mustahkamlash borasida amalga
oshirgan ishlari ahamiyati haqida nimalarni bilib oldingiz?
54
^ 2 ^ 0 ‘zbekiston qonunlariga ko‘ra, majburiy mehnat qaysi hollarda
qo‘llaniladi?
Do'stlaringiz bilan baham: |
