0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

Adabiyot
Ketmadi  ko'ngildan  hech  diydori  Samarqandmng, 
Ко ‘zimdin  uchar  har  dam  gulzori  Samarqandmng. 
Har  negaki  shahd  о 'Isa  dunyoda  latif,  ammo 
Barchadin  erur  yaxshi  bemori  Samarqandmng.
Buxoro  shahrini  esa  Ka’ba  darajasida  ulug‘ladi.
Muhammad  Shayboniyxonning  jiyani  Ubaydullaxon  o‘zining  g‘azal, 
ruboiy,  qit’a  va  tuyuqlari  bilan  she’riyat  taraqqiyotiga  katta  hissa 
qo‘shdi.  U  ,,Ubaydiy“,  „Ubaydullo“  va  „Qul  Ubaydiy“  taxalluslari 
bilan  ijod  qildi:
4 5

---

Muhtojga  qayishish  —  asli  karomat  shuldir,
Bir  ishki,  y o ‘q  ortida  malomat  -   shuldir.
Har  ikki  jahonda,  soliko,  iymonni 
Qutqaruvchi  chin  ruhi  salomai  shuldir.
U  fors  va  arab  tillarini  yaxshi  bilganligi  uchun  shu  tillarda  ham 
ijod  etdi.  0 ‘zbek,  fors  va  arab  tillaridagi  she’rlarini  uch  devonda 
to ‘pladi.  Keyinchalik  ular  bitta  muqova  ichiga  jamlandi  va  u 
,,Kulliyot“  deb  nomlandi.
Ruboiynavislikning  Bobur  Mirzodan  keyingi  taraqqiyoti  Ubay- 
dullaxon  nomi  bilan  bog‘liq.  U  ayni  paytda  Ahmad  Yassaviy  asos 
solgan  liikmatnavislik  an’anasini  rivojlantirdi.  Undan  220  dan  ortiq 
hikmat  meros  qoldi.
Muhammad  Shayboniyxon,  Abdulazizxon  va  Abdullaxon  I —II lar- 
ning  kutubxonalari  o‘z  zamonasining  ajoyib  kitob  xazinasi  bo‘lgan 
edi.
X V II-X V III  asr  birinchi  yarmi  adabiy  muhitida  Bedil  (asli 
ismi  Mirzo  Abdulqodir,  1644-1721 )ning  o‘rni  katta.  U  asli  keshlik 
(Shahrisabz)  bo‘lib,  Dehlida  vafot  etgan.  Uning  yirik  asari  —  „To‘rt 
unsur“  nasrda  yozilgan  bo‘lib,  unda  havo,  suv,  yer,  olov  haqida, 
shuningdck.  o‘simliklar,  hayvonlar  va  odamning  kelib  chiqishi  haqida 
o‘z  qarashlari  bayon  etiladi.  U  she’rlarida  jamiyatdagi  jabr-zulm, 
adolatsizlik  kabi  illatlarni  qoraladi.  Bedil  ,,Abulma’oniy“  („Ma’nolar 
otasi“)  nomi  bilan  shuhrat  qozondi.
Bu  davr  adabiyotining  yirik  namoyandalaridan  yana  biri  shoir 
Sayido  Nasafiy  edi.  U  Nasaf  (Qarshi)  shahrida  tug‘ilgan.  Zamon- 
doshlari  uni  „Buxoro  shoirlari  taxtida  sulton“  deb  ulug‘laganlar.
Uni  mashhur  qilgan  ,,Hayvonotnoma“  nomli  majoziy  munozara 
asari  edi.  Nasafiy  mazkur  asarida  hayvonlar  timsoli  orqali  zodagon  va 
amaldorLaming  mehnatkash  xalqqa  o‘tkazgan  jabr-zulmlarini,  ularning 
poraxo‘rligi  va  ma’naviy  pastkashliklarini  fosh  etdi.  Bo‘ri  va  sher 
timsolida  zodagonlaming  yirtqichlikdan  iborat  asl  basharalarini  ochib 
tashladi.  Asarda  sher  barcha  hayvonlar  ustidan  g‘alaba  qozonsa-da, 
mehnatkash  xalq  timsoli  bo‘lgan  chumolidan  yengiladi.
Bu  davr  adabiyotida  Turdi  Farog'iy  ham  munosib  o‘rin  egallaydi. 
Turdi  jamiyatdagi  adolatsizliklarni,  Subhonqulixonning  xalqni  og'ir 
soliqlarga  duchor  etganligini  va  buning  oqibatida  xalq  tortayotgan 
azob-uqubatlarini  ro‘yirost  tanqid  qila  olgan  jasoratli  shoir  edi:
4 6

---

Yedingiz  barchcmgiz  itdek fuqaroning  etini,
G'asb  ila  molin  olib,  qo'ymadingiz  bitini.
Turdi  xalqning  tilidan  mamlakatni  xonavayron  qilgan  siyosiy  tar- 
qoqlik,  u  keltirib  chiqargan  qirg‘inbarot  urushlami  la’natlagan.  Urug‘ 
va  qabilalarni  birlashishga  va  o‘zaro  hamkorlik  qilishga  da: vat  et- 
gan.  Urug‘  oqsoqollarini  va  beklarni  bir  yoqadan  bosh  chiqarishga 
chaqirgan.
Bu  o‘rinda  Turdining  „Tor  ko‘ngullik  beklar“  she’ri  alohida  aha- 
miyatga  ega: