0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

115
Qoraqalpoq  yozma 
adabiyoti

---

Ajiniyoz
azob-uqubatlarga  duchor  etildi.  Xususan,  Sirdaryo  bo‘ylaridagi  qo- 
raqalpoqlar  har  yoqqa  tarqab  ketdi.  Ularning  bir  qismi  Toshkent 
atrofiga  (Chirchiq  bo‘ylariga),  boshqa  bir  qismi  esa  Qizilqum  orqali 
Xorazmga  (Orol  dengizining  janubiy  sohillariga)  ко‘chib  ketdi.  Mana 
shu  ko‘chishlarning  guvohi  bo‘lgan  Jiyen  Jirov  „Darbadar  el"  nomli 
doston  yozib,  unda  qoraqalpoqlarnirLg  mashaqqatli  davri  tarixini  haq- 
qoniy  bayon  etdi.  Baxshi  sifatida  „Alpomish",  „Qirqqiz"  kabi  dos- 
tonlami  zo‘r  mahorat  bilan  kuyladi.
Qoraqalpoq  adabiyotining  ko‘zga  ko‘ringan  vakillaridan  yana  biri 
Kunxo‘ja   Ibrohim  (1799-1880)  edi.  Uning  ayniqsa  „ O'roqchilar 
„Cho'ponlar",  „El  bilan“  kabi  she’rlari  xalq  orasida  mashhur  edi. 
Bir  asarlarda  qoraqalpoq  xalqining  Xiva  xonligi  tobeligiga  tushib 
qolgan  davrdagi  og‘ir  ahvoli,  erksiz  turmushi  va  hukmron  tabaqalar 
kirdikorlari  katta  mahorat  bilan  fosh  etilgan.
Ajiniyoz  Qo‘siboy  o‘g ‘li  (taxallusi  Zevar)  ham 
(1824—1878)  qoraqalpoq  xalqining  atoqli  shoirlaridan 
biridir.  U  boshlang‘ich  ta’limni  Mo‘ynoqdagi  eski  maktabda  o‘qidi. 
Keyin  Xivadagi  Sherg‘ozixon  madrasasida  ilm  oldi.  Ajiniyozdan  yuz- 
dan  ortiq  she’r  va  dostonlar  meros  qoldi.  She’rlarida  Vatan,  inson- 
parvarlik  g ‘oyalarini  kuyladi.  Shoirning  ,,B o ‘za- 
dostonida  esa  qoraqalpoq  xalqining  boshqa 
yurtlarga  ко‘chib  ketishga  majbur  etilganligi  kat­
ta  mahorat  bilan  tasvirlangan.  ,,Kerak“,  ,,B o ‘- 
la d i“,  „Bo'lm asa",  „ Yaxshi 
„ Yigitlar“  kabi 
asarlarida  Ajiniyozning  insonparvar  g ‘oyalari, 
falsafiy  qarashlari  ifodalangan.  Asarlari  xalq 
orasida  keng  tarqalgan,  „ Qiz  Mengesh  bilan  ay- 
tishuv “  (1878)  asari  mashhur.  Uning  hayoti  ha- 
qida  shoir  Ibroyim  Yusupov  „Ajiniyoz“  asarini 
yaratgan.  Uning  asarlari  o‘zbek  tilida  nashr  etil­
gan  („Tanlangan  asarlar“  va  boshqalar).
Aj iniyoz