0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

2018-yilning  6-10-sentabr  kunlari  Shahrisabz  shahrida  Xalqaro 
maqom  san’ati  anjumani  bo’lib  o‘tdi.  Unda  dunyoning  73  davlatidan 
300  ga  yaqin  yakkaxon  ijrochi  va  musiqiy  jamoalai  ishtirok  etishdi, 
Anjumanning  bosh  mukofotini  Tojikiston  maqom  akademiyasi  qo‘lga 
kiritdi.
7 7

---

Ta’lim
Buxoro  amirligida  ta’lim  tizimi  ashtarxoniylar  dav- 
ridagi  ko‘rinishda  saqlab  qolindi.  Ya’ni  o‘quv  yurt- 
lari  amirlikda  ham  boshiang‘ich  (maktabxona)  va  oliy  (madrasa)  mak- 
tabdan  iborat  edi.  Maktabxonalar,  asosan,  masjidlar  qoshida  ochilgan. 
Ularda  imomlar  o'qituvchilik  qilishgan.  Amir  Haydar  1803-1804-yil- 
larda  islohot  o‘tkazdi.  Unga  ko‘ra  amirlikda  hamma  fuqarolar  uchun 
zaruriy  umumiy  ta’lim  joriy  etildi.  Islohotni  amalga  oshirish  uchun 
har  bir  beklikka  maxsus  vakillar  jo ‘natildi.  Ayni  paytda  jiyani  -   Qar- 
shi  begi  Sayyid  Ahmad  xoja  Fayziy  amirlik  bo’yicha  mas’ul  etib 
tayinlandi.  Amir  Haydar  jiyaniga  yo‘llagan  xatida,  jumladan,  bunday 
deb  yozgan  edi:  „Siz...  muallimlarga  tayinlangki,  ular  zaruriy  umumiy 
ta ’limni  barcha  tobe  xalq  puxta  egallamog'ini  ta ’minlasinlar...  Barcha 
kishilar  umumiy  zaruriy  ta ’limni  puxta  egallasinlar".  Madrasa  ta’limi 
uch  bosqich  edi.  Bu  davrda  Buxoroda  60  ta  madrasa,  300  ta  masjid 
faoliyat  ko‘rsatardi.  Madrasalarda  9  mingdan  10  mingtagacha  talaba 
ilm  olgan.
Aniq  fanlardan  tashqari  tarix,  geograflya,  til  va  adabiyot,  arab  tili, 
shuningdek,  ilohiyot  ilmidan  ta ’lim  berilgan.  Tabiiy  fanlar,  asosan, 
o‘rta  asrlar  mualliflarining  asarlarini  takrorlashdan  nariga  o ‘tmagan. 
Tarix  darslari  esa  muallifi  noma’lum  boTgan  „Tarixi  Iskandariy“  va 
XIII  asrda  yashab  o’tgan  Alouddin  Otamalik  Juvayniyning  „Tarixi 
Jahonkushoy“  asarlari  asosida  olib  borilgan.
Juvayniy  (1226-1283)  tarixchi  olim  va  davlat  arbobi  boTgan  edi. 
U  arab,  fors,  mo‘g‘ul  va  uyg‘ur  tillarini  mukammal  egallagan.  0 ‘z 
asarini  Mo‘g‘uliston,  O’rta  Osiyo  hamda  Eronning  XIII  asrdagi  ta- 
rixiga  bag’ishlagan.  Asar  uch  qismdan  iborat  bo‘lib,  birinchi  qismi- 
da  Chingizxonning  istilochilik  urushlari,  shuningdek,  Jo'jixon  va 
Chig‘atoy  hamda  ulaming  avlodlari  tarixi  haqida  hikoya  qiladi.
Ikkinchi  qismi  esa  Xorazmshohlar  va  Xurosonning  mo‘g‘ul  hukm- 
dorlari  davri  tarixiga  bag'ishlangan.
Uchinchi  qismida  Xulokuxonning  Eronni  zabt  etishi  kabi  voqealar 
tarixi  yoritilgan.
Asaming  1-2-qismlari  0 ‘rta  Osiyo  tarixi  uchun  alohida  qimmatga 
ega.
Maktabxona  va  madrasalardagi  ta’lim  xarajatlari  vaqf  mulki  hiso- 
bidan  amalga  oshirilgan.
78

---

Hukmdorlar  ta’lim  tizimi  moddiy  ta’minotini  nazoratda  tutganlar. 
Madrasa  ilmining  ahvoli  bilan  qiziqib  turganlar.  Chunonchi,  Amir 
Haydar  o‘z  davrining  bilimdon  hukmdorlaridan  biri  edi.  Qur’oni  Ka- 
rimni  yoddan  bilardi.  Amir  huzurida  tez-tez  diniy  va  ilmiy  munozaralar 
o‘tkazilib  turilgan.  Buxoro  madrasalariga  chet  davlatlardan  o‘qishga 
keluvchilar  soni  ortib  borgan.  Шаг  uchim  qulay  sharoit  yaratish  cho- 
ralari  ko‘rilgan.  Amir  Haydaming  o‘zi  ham  madrasa  talabalariga  ma’- 
ruzalar  o‘qib  turgan.