sug'urta xizmatining nozik jihatlari farqiga bora oladi. Sug'urta brokerlari esahar'xil
Ikkinchidan, sug'urtalanuvchi sug'urta bozoridagi holat va sug'urta bozoridagi
har bir sug'urtalovchining o'rni, nufuzi va siyosati haqida faqat mutaxassisdan batafsil
va ishonchli m a'lum ot olishi mumkin. Sug'urta brokeri qaysi sug'urtalovchi bilan
650 'z b e k is to n Respublikasi qonuru. Sug urta faoliyati to ‘g'risid a”gi qonuni. O 'zbekiston Respublikasi qonuu
hujjatlari to 'p lam i, T., 2002. 4-5-son, 68-modda.
Uchinchidan, sug‘urta brokeri doimo sug’urtalanuvchining tarafida bo'ladi va
qachon, qaysi holatda, qanday ish tutish lozimligi vuzasidan maslahat beradi. Zarur
bo‘Iganda sug'urta brokeri sug'urta tovonini olinishida amaliy yordam ko'rsatadi.
Shu tariqa sug‘urta brokerlari sug’urta bozorida. sug’urtalovchilar o'rtasida
sogdom raqobat muhitini yaratgan holda, nafaqat sug’urta xizmatlari narhi balki
sug'urta xizmatlari sifatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadilar.
Sug'urta bozori infratuzilmasining yana bir muhim ishtirokchisi sug'urta
syurveveri. Syurveyer degani bu biror narsani ko’zdan kechirish. nazoratdan o'tkazish
degan ma'no bildiradi67. Bu tushuncha o'tgan asrlarda asosan dengiz kemalari bilan
bog’liq bo'lgan.
Sug'urta bozorini professional ishtirokchilaridan biri - syurveyer sug’urtaga
qabul
qilinishi
mo'ljallangan mol-mulkni ko'zdan
kechirib,
tekshiruvchi,
sug'urtalovchining nazoratchisi (inspektori) deb hisoblasak ham bo'ladi. Sug'urta
syurveyerining sug’urtaga qabul qilinishi mo'ljallangan mol-mulkni (transport, bino
inshoat, ishlab chiqarish uskunalari va h.k.jlami ko'zdan kechirib, tekshirishi
natijalari bo'yicha bergan xulosasiga muvofiq sug'urtalovchi sug'urta shartnomasini
tuzish yoki tuzmaslik (sug'urtalovchi sug'urtalanmoqchi bo'lgan mijozga rad javobini
to'g'ridan-to'g'ri yetishi maqul ish emas) masalasini hal etadi.
Sug'urta syurveveri taqdim etilgan ma'lumotlar asosida sug’urtalovchi ta'rif
stavkani aniqlaydi va sug'urtaga olinayotgan sug’urta obyekti zararlanish darajasi
yoki ehtimolligi qay darajada ekanligidan xabardor bo'ladi. Syurveyeming
sug'urtalovchi bilan bo'lgan munosabatlari o'zaro tuzilgan shartnoma bilan tartibga
solinadi. Sug'urta syurveveri sug'urtalovchining xodinti sifatida yoki boshqa aloxida
syurveverlik xizmatlarini ko'rsatuvchi korxona vakili sifatida qolaversa holis
professional bilim va malakaga ega bo’lgan shaxs sifatida faoliyat ko’rsatishi
mumkin.
Sug'urta bozorida syurveyer xizmatlari
muhimligi
shundan
iboratki,
sug'urtalovchi tomonidan ayrim obyektlar (zavod. fabrika, butun ishlab chiqarish
kompleksi va h.k.jni sug'urtaga olinishida, sug'urta obyektini o'rganish (obvekt
xususiyatlari, yong'in yuz berishi, yemirilishi va shu kabi xavf darajasi) ishlari
professional bilim va malakaga ega bo'lmagan shaxs tomonidan amalga oshirilsa
sug'urtalovchiga katta yo'qotishlar olib kelishiga sabab bo'lishi mumkin.
Shu tufavli sug'urta shartnomasi tuzilguniga qadar sug'urta obyektini ko'zdan
kechirish, tekshirish, muhim bo'lgan barcha faktlami aniqlash, qaltislik mavjud
bo’lgan holatlami tahlil qilish va darajasini aniqlash ishlarini malakali amalga oshirish
ishlari syurveyer zimmasiga yuklatiladi. Sug'urta syun'eyeri sug'urta bozoridagi o'z
vazifasi bilan sug'urtalovchining xarajatlari miqdorini qisqartirishga yondoshib,
qaltislik-menejment funksiyasini bajaradi.68
Sug'urta hodisasi bilan bog'liq sug'urtalanuvchining talablarini tartibga
soluvchi va sug'urta kompanivasi manfaatlarini ifodalovchi yuridik yoki jismoniy
shaxs adjaster hisoblanadi.
Adjaster sug'urtalovchining (sug'urta qildiruvchining) topshirig'i bo'yicha
sug'urta hodisasi yuz berganidan keyin sug'urta obyektini ko'zdan kechirish va
57K>paKOB
Jl.
3KOHO.MHKa
h
npaBO. caoisapb cnpaBoqHHK.
M , 1996. C. 768.
^KjiHMOBa
M.A.
CrpaxoBaHHe.
V’ie 6 .
nocooiie. -
M.: ItPHO P,
2004.
82
tekshirish. sug'urta hodisasi faktlarini va tavakkalchilik holatlarini tahlil qilish.
sug'urta obyektining shikastlanish sabablarini va sug'urta hodisasi mavjudligini
aniqlash. sug'urta hodisasi mavjud bo‘lgan taqdirda - sug'urta hodisasi oqibatida
vujudga kelgan shikastlanish darajasi va zarar miqdorini belgilash. to'lanishi kerak
bo'lgan sug'urta tovoni summasini aniqlash va sug'urtalovchi uchun sug'urta hodisasi
bo'yicha xulosa tuzish xizmatlarini ko'rsatuvchi yuridik yoki professional bilim va
malakaga ega bo'lgan jismoniy shaxsdir.
Sug'urtalangan obvektga yetkazilgan zarami o'rganilishi natijasida adjaster
tomonidan tuziladigan xulosa xalqaro amaliyotda avariya sertifikati (Certificate of
damage) deb yuritiladi. Mazkur hujjat sug'urta obyektiga zarar etishining sabablari.
miqdori va xarakterini ifodalaydi69.
Sug'urta hodisasi vuz bergan bermaganligini. sug'urtalanuvchining sug'urta
hodisasi ro'y berishiga daxldorligi. zarar miqdori va xususiyatlarini, sug'urta hodisasi
yuz berishining sabablari va shart-sharoitlari. tomonlaming da’vo qilishi voxud
boshqa vaj keltirishiga asos boiadigan holatlar mavjud yoki mavjud emasligini
aniqlash adjasteming majburiyatlariga kiritilishi mumkin.
Adjasteming sug'urta munosabatlaridagi muhim o'm i shundaki, sug'urtalovchi
jovlashgan manzildan yiroqda joylashgan sug'urtalangan obyekt zararianganligi
holatida adjaster mazkur hudud doirasida joylashgan bo'lishi va sug'urtalangan
obyektga zarar vetgan zahoti joyiga borib. o ‘z majburiyatlarini bajarishga kirishishi
mumkin.
8.3-rasm.
Do'stlaringiz bilan baham: 
