0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

7.2.  O'zbckiston  respublikasida sug‘urta  bozorini davlat

 

tomonidan tartibga solishning asosiy tamoyillari

Bozor  iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlarida  sug‘urta  sohasini  davlat 

tomonidan  tartibga  solishni  davlat  sug'urta  nazorati  instituti  doirasida  amalga 

oshiriladi.  Uni  tashkil  qilish  va  rivojlantirishda  O'zbekiston  xorijiy  tajribaning  keng 

vositalaridan  foydalanadi  va  shu  vaqtning o'zida davlat tomonidan  tartibga solishning 

milliy yo'nalishlarini  kiritadi.

Jamiyat  iqtisodiy  va ijtimoiy tuzilmasining shakllanishi va rivojlanishida tarLxiy 

taraqqiyotning  har  bir  bosqichida  muavyan  sivosat  doirasida  amalga  oshiriladigan 

davlat  tomonidan  tartiblash  muhim  rol  o'ynaydi.  Davlatning  o'z  vazifa  va 

funksiyalarini  bajarishiga,  o ‘z  iqtisodiy  va  ijtimoiy  siyosatini  amalga  oshirishiga 

imkon  beradigan  qurol,  dastaklardan  biri  -   sug'urta  bozorini  davlat  tomonidan 

tartibga  solishdir47.

Sug'urtaning  asosiy  maqsadi  bu  yuridik  va  jismoniy  shaxslar  uchun  yuqori 

sifatli  sug'urta  xizmati  ko'rsatishdir.  shu  sababli  sug'urta  faolivati  dimvo  bo'yicha 

davlat  nazorati  ostida.  Davlat xalq xo'jaligi  faoliyatining muhim tarmog'i -  sug'uitani 

e ’tibordan  chetda  qoldirishi  murnkin  emas  edi.  U  sug'urta jamiyatlarining  faolivatini 

o 'z   nazoratiga  olishi  kerak  edi.  Davlat  nazoratining  zarurligi  sug'urtaviy  bitimlaming

47  M.  U m araliyev.  S u g 'u rta -  bozor  iqtisodiyotining  m uhim   sharti 

it

  Xalq  so'zi, 2002 yil 31  may.

65

---

mohiyatidan  kelib  chiqadi.  Sug'urta  har  bir  fuqaro  to'g'ri  tushuncha  hosil  qilishi 

mumkin  bo'lgan  shunchaki  oddiy  narsa  emas.  Sug'urta jamiyatlarning  faoliyati  hatto 

ehtiyotkor  va  mulohazali  xo‘jayin  uchun  ham  tushunarsiz  va  noaniq  bo'lgan  asoslar 

ustiga qurilgan48.

Ishning  vana  bir  murakkab  tomoni  shundaki,  sug'urta  shartnomasi  ba'zi 

hollarda  uzoq  muddatga  tuziladi  (shaxsiy  sug'urta).  Sug'urtalanuvchilardan  sug'urta 

badallarini  kechiktirmay  olib  turgan  sug'urta  tashkiloti.  masalan.  bir  nccha  yildan 

keyin  sug'urta  hodisasi  yuz  berganda  o'z  mablag'larini  bajarishga  qodirligiga  qattiq, 

puxta  ishonch  bo'lmog'i  zarur.  Hayot  sug'urtasidan  sug'urtalanuvchi  bilan  sug'urta 

korxonasi  o'rtasida  uzoq  muddatli,  chambarchas  bog'lanish  yuzaga  kcladi.  Sug'urta 

tushunchasidan  bexabar  sug'urtalanuvchi  o'z  manfaatlarini  himoya  qila  olmaydi. 

Uning manfaatlarini himoya qilish uchun davlatning yordami  kerak  bo'ladi49.

Ish yana shu bilan murakkablashadiki,  sug'urta sohasidagi  suiste’mol  unga yo'l 

qo'vgan  korxonalar uchun  halokatli  bo'libgina qolmasdan.  balki  aholining  sug'urtaga 

bo'lgan  ishonchini  salbiy  tomonga  o'zgartiradi  ham.  Vijdonsiz  sug'urtalovchilaming 

raqobati  hatto  eng  obro'li  sug'urta  korxonasiga  ham  zarar  yetkazish  mumkin. 

Shundan  ravshanki,  sug'urtalanuvchilargina  emas  balki  sug'urtalovchilaming  o'zlari 

ham  sug'urta  nazoratidan  manfaatdorlar,  chunki  bundav  nazorat  yashay  olmaydigan 

korxonalaming g'irrom  raqobatidan muhofaza qiladi.

Xatolar,  uquvsizlik  voki  vijdonsizlik  bilan  ish  vuritish  oqibatlari  oradan  ko'p 

yillar  o'tgandan  keyin  ham  sug'urtaga  ta’sir  ko'rsatadi.  Bu  hoi  obro'li,  katta 

tashkilotlar  uchun  g'irrom  raqobatchilar  bilan  kurashni  qiyinlashtiradi,  boshqa 

tomondan  esa  ana  shu  yashirin  buzilish  davrida  sug'urtalanuvchilami  aldovga  olib 

kelishi mumkin.

Sug'urta  kompaniyalarining  faoliyati  boshqa  turdagi  xo'jalik  subvektlari 

faoliyatidan  keskin  farq  qiladi.  Chunki,  ular  ishlab  chiqarish  uzluksizligini 

ta'minlashda  va  sug'urta hodisalari  ro'y  berganda  yetkazilgan  zarami  qoplash  uchun 

xizmat  qiladilar.  Bu  holat,  sug'urtalovchilar  zimmasiga  alohida  mas’uliyat  yuklaydi 

va shuning uchun, ular davlat tomonidan nazorat ostiga olinmog'i zarurdir.

O'zbekistonda davlat sug'urta nazorati  tushunchasini davlat  tomonidan  tartibga 

solish  tizimining  qismi  sifatida  ta'riflash  mumkin.  Ushbu  tizim  sug'urta  faoliyati 

subyektlarini  sug'urta  ishi  sohasidagi  me’yoriy-huquqiy  hujjatlarga  rioya  qilishi, 

sug'urta  faoliyatini  samarali  rivojlantirish  hamda  sug'urta  qildiruvchilar  va  boshqa 

manfaatdor shaxslar va davlatning qonuniv  manfaatlari  va huquqlarini himoya qilishni 

ta’minlash  uchun  huquqiy  hujjatlaming  buzilishining  oldini  olish.  ogohlantirish 

maqsadida ulami nazorat qilishdan  iborat.50

TypoHHa K.E. TeHaerajHH pa3BHnw  MHpoBoro pbiHKa cTpaxoBamw.  M  :  AHKHJI,  2000.  C.56

3y6eu A.H.  CrpaxoBofi MapKeniHr.  M : 

A

hkhji

, 

1998. C. 106.

5.E.  AmpaCTBa  pecnv6;iHKH.  //  PbiHOK aeHLrH

h

 KpenHr, 2002. N°11-12.  C.21.

66

---

Sug'urta  faoliyatini  samarali  tarzda  nazorat  qilish  va  boshqarish  mexanizmini 

varatish  hukumatning  asosiy  maqsadlaridan  biridir.  Sug'urta  bozorini  davlat 

tomonidan tartibga solish jarayoni  8.1- rasmda keltirilgan.

7.1-rasm.