0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

S ug‘urta tashk iloti x a rajatlarin in g tu r la ri v a   u la rn in g   ta sn ifla n ish i185

t/l

1

Xarajat

turlari

Ma'muriy- 

xo‘jalik yuritish 

xarajatlari

Xarajatlaming tasnifi 

Asosiy  faoliyat 

Maqsadli  faoliyat 

bo'yicha 

bo‘yicha

Sug'urtalash bilan 

Shartnomani 

to'g'ridan to'g'ri 

amalga oshirish 

bog'liq bo'lmagan 

xarajatlari 

xarajatlar

Amalga 

oshirilish 

vaqtiga ko'ra 

Shartnomani 

amalga 

oshirish 

jarayonida

2

Vositachilik

Sug'urta

Shartnomani

Shartnomani

taqdirlashlarini

operatsiyalarini amalga

tayyorlash va

amalga

undirish

xarajatlari

oshirish xarajatlari

tuzish xarajatlari

oshirish

jarayonida

3

Reklama va

Sug'urtalash bilan

Shartnomani

Shartnomani

marketing xizmati 

xarajatlari

to'g'ridan-to'g'ri 

bog'liq bo'lmagan 

xarajatlar

tayyorlash va 

tuzish xarajatlari

tuzishga qadar

4

Maxsus ish

Sug'urta

Shartnomani

Shartnomani

qog'ozlarini

tayyorlash

xarajatlari

operatsiyalarini amalga 

oshirish xarajatlari

tayyorlash va 

tuzish xarajatlari

tuzishga qadar

5

Sug‘urta

Sug‘urta

Shartnomani

Shartnomani

zaxiralariga

operatsiyalarini amalga

bajarish

amalga

ajratmalar

oshirish xarajatlari

xarajatlari

oshirish

jarayonida

6

Qayta

Sug'urta

Shartnomani

Shartnomani

sug‘urtalash

operatsiyalarini  amalga

bajarish

amalga

xarajatlari

oshirish xarajatlari

xarajatlari

oshirish

jarayonida

7

Investitsiya

Sug‘urtalash bilan

Shartnomani

Shartnomani

joylashtiriluvi

to'g'ridan-urg'ri

bajarish

amalga

xarajatlari

bog'liq bo'lmagan 

xarajatlar

xarajatlari

oshirish

jarayonida

8

Sug‘urta

Sug'urta

Shartnomani

Sug'urta

qoplamasi

operatsiyalarini amalga

bajarish

hodisasi

xarajatlari

oshirish xarajatlari

xarajatlari

vuz berganda

- sug‘urta shartnomasi tuzish  davrida qilingan (xalqaro terminda «acquisition») 

xarajatlar;

-  sug'urta  shartnomasi  amal  qilish  davrida  qilingan  (masalan,  riskni  qayta 

sug‘urtalashga o‘tkazish bo‘yicha) xarajatlar;

-  sug'urta  hodisasi  vuz  berganda  (sabablarini  o'rganish  va  uning  oqibatlarini 

tugatish uchun) qilinadigan xarajatlar.

185 Mualliflar tomonidan tayyorlandi.

252

---

Sug'urta  ishini  yuritish  xarajatlarini,  shuningdek,  ayrim  sug‘urta  turi  yoki 

shartnomasiga  daxldor  bo'lgan  o‘zgaruvchan  va  barcha  tuzilgan  sug‘urta 

shartnomalari portfeliga aloqador bo‘Igan doimiy guruhlarga ham bo'lish mumkin.

Xalqaro  amaliyotda  sug'urta  tashkilotining  xarajatlari  akvizitsiya  (ommaviy- 

tashkiliy  kompleks  tadbirlar),  inkassatsiya  (sug'urtaning  ayrim  turlari  bo'yicha 

mukofotlaming  naqd  pullarda  qabul  qilinishi),  likvidatsiya  (sug‘urta  hodisasi  yuz 

berganligi  yuzasidan  sug‘urtalanuvchi  arizasida  ba\'on  qilingan  talablaming 

qondirilishi) va boshqaruvga oid kabi turlardan iboratdir.

Sug;urta tashkiloti  daromad va xarajatlarini sug‘urta faoliyatini amalga oshirish 

jarayonidagi  o'mi  va  roliga  qarab  tasniflash  ko'proq  maqsadga  muvofiqdir.  Ular 

quyidagichadir:

-  sug'urta  himoyasini  ta’minlash  bilan  bog‘liq  bo'lgan  (sug'urta  operatsiyalari 

hamda investitsiya joylashtiriluvi bo'yicha) daromad va xarajatlar;

-  sug'urta himoyasi bilan to'g'ridan-to'g'ri  bog'liq bo'lmagan boshqa daromad 

va xarajatlar.

Sug'urta  tashkilotining  daromad  va  xarajatlari  tarkibi  hamda  ulami  hisoblash 

ko'p jihatdan milliy sug'urta qonunchiligi me'vorlariga ham bog'liqdir.

Shuningdek.  sug'urta  tashkilotining  daromad  va  xarajatlariga  amaldagi  soliq 

qonunchiligiga  binoan  to'lanadigan  daromad  (foyda)  solig'ining  soliq  bazasini 

aniqlash uslubiyati hamda stavkalari darajasi ham ta’sir etadi.