0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

Erkin  fikr  yuriting
 
M a ’naviyati  yuksak  inson  deb
 
kimni  aytsa  bo‘ladi?  A ksincha-chi?
ADABIYOTLAR
1 . 1 .  
K a r i m o v .   0 ‘z b e k is to n n in g   o ‘z   is tiq lo l  v a   ta r a q q iy o t  y o ‘li.  Т .: 
« 0 ‘z b e k is to n » ,  1992.
2.  I .   K a r i m o v .   I s tiq lo l  v a  m a ’n a v iy a t.  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » ,  1994.
3.  I .   K a r i m o v .   0 ‘z b e k is to n   b u y u k   k e la ja k   sa ri.  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » ,
1998.
4.  I .   K a r i m o v .   T a rix iy   x o tir a s iz   k e la ja k   y o ‘q .  Т .:  « S h a rq » ,  1998.
5.  I .   K a r i m o v .   A llo h   q a lb im iz d a ,  y u ra g im iz d a .  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » ,
1999.
6.  I .  K a r i m o v .   B a rk a m o l  a v lo d   —  0 ‘z b e k is to n   ta r a q q iy o tin in g   p o y d e ­
v o ri.  Т .:  « S h a rq » ,  1999.
7.  I .  K a r i m o v .   0 ‘z b e k is to n   X X I  asrg a  in tilm o q d a .  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » , 
1999.
21

---

8 . 1. 
K a rim o v .  M illiy   is tiq lo l  m a f k u ra s i  x a lq   e ’tiq o d i  v a  b u y u k   k e ­
la ja k k a   u s h o n c h d i r .  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » ,  2 0 00.
9.  I.  K a rim o v .  V a ta n im iz n in g   tin c h lig i  v a  x a v fsiz lig i  o ‘z   k u c h - q u d r a -  
t i m i z d a ,  x a lq i m i z n in g   h a m jih a t li g i  v a  b u k il m a s   ir o d a s ig a   b o g ‘liq .  Т .: 
« 0 ‘z b e k is to n » ,  2004.
10.  « M illiy   is tiq lo l  g ‘o y asi:  a s o s iy   tu s h u n c h a la r ,  ta m o y il la r   v a  a ta m a -  
lar»   q is q a   iz o h li  ta jrib a v iy   lu g ‘a t.  Т .:  « Y an g i  a s r   a v lo d i» ,  2 0 02.
T E S T   SAVOLLARI
1.  I.  K arim o v :  « M a ’n a v iy a t  —  ta q d irn in g   e h so n i  e m a s.  M a ’n a v iy a t  in so n  
q a lb id a   k am o l  to p is h i  u c h u n   u  q a lb a n   va  v ijd o n a n ,  aql  va  q o ‘l  b ila n   m e h n a t 
q ilish i  kerak » ,  —  d e b   qaysi  a sa rid a   t a ’k id lay d i?  A )  « 0 ‘z b e k is to n :  m illiy   is­
tiq lo l,  iq tis o d ,  siy o s a t,  m a fk u ra .  B)  « M illiy   m a f k u ra   k e la ja k   p o y d e v o ri» . 
D )  « T arixiy  x o tira siz   k elajak   y o ‘q».  E)  « 0 ‘z b e k is to n   X X I  asrg a  in tilm o q d a » .
2.  I.  K arim o v   20 0 5 -y ilg a  q a d a r re sp u b lik a m iz d a   1611  ta   k a s b - h u n a r kolleji 
va  181  ta   a k a d e m ik   lits e y la r b u n y o d   e tilis h i  t o ‘g ‘ris id a   O liy   M a jlisn in g   qaysi 
sessiy asid ag i  m a ’ru z a s id a   t a ’k id la g a n   e d i?   A )  X IV   sessiy asid a.  В)  XI I I   sessi- 
y a sid a .  D )  X V   se ssiy a sid a .  E )  X I  se ssiy a sid a .  F )  T o ‘g ‘ri  ja v o b   y o ‘q.
3.  M a ’n a v iy a t  riv o jla n is h i  m a ’lu m   q o n u n iy a t la r g a   ta y a n a d i,  u la r n i 
n e c h ta   y irik  g u ru h g a   a jr a tis h   m u m k in ?   A )  2  g u ru h g a .  B)  3 g u ru h g a .  D )  4 g u - 
ru h g a .  E )  5  g u ru h g a .  F )  6  g u ru h g a .
4.  M a ’n a v iy a tn in g   a so s iy   tu s h u n c h a la r ig a   n im a la r   k ira d i?
A )  S h a x sn in g   o ‘z lig in i  a n g la s h i,  b ilim d o n lik ,  d iy o n a tlilik .  B)  Q a lb i  to -  
z a lik ,  sax iy lik ,  s a m im iy lik ,  o ila g a   s a d o q a t.  D )  X a y rix o h lik ,  iy m o n lilik ,  h a lo l­
lik,  e ’tiq o d lilik ,  p o k lik .  E )  A v a   В ja v o b la r  t o ‘g ‘ri.  F )  B a rc h a  ja v o b la r  t o ‘g ‘ri.
5.  1 9 9 9 -y il  3 - s e n ta b r d a   P re z id e n tim iz n in g   m a ’n a v iy a t  s o h a s ig a   te g ish li 
qay si  F a r m o n i  c h iq a r ild i?   A )  « R e sp u b lik a   m a ’n a v iy a t  va  m a ’rifa t  k e n g a sh in i 
q o ‘ll a b - q u w a tl a s h   t o ‘g ‘risid a » g i.  B)  « M a ’n a v iy a t  v a  m a ’rifa t»   ja m o a tc h i li k  
m a r k a z in i  ta s h k il  q ilis h   t o ‘g ‘risid a » g i.  D )  « M a ’n a v iy a t  v a  m a ’r if a t  m a rk a z i 
f a o liy a tin i  y a n a d a   ta k o m illa s h tir is h   v a  s a m a r a d o r lig in i  o s h iris h   t o ‘g ‘risid a»  
g i.  E )  A   v a   B.  F ) A ,  B,  D .
2 - § .  M A ’NAVIY  M E R O S ,  Q A D R IY A TLA R , 
U L A R N IN G   SH A K L L A R I  VA  0 ‘Z A R O   M U N O S A B A T I
Ш
, 
, 
In s o n   y a ra lib d ik i,  u  y o k i  bu
n a v iv a t
ta r a q q iy o ti 
d a ra ja d a   m a ’n a v iy   q iy o fa g a   ega
b o s q ic h la ri 
b o ‘lgan .  Y o w o y ilik   d a v rid a   h am
b a ’zi  in so n lar  insofli,  o ‘ljani  b o sh ­
q a la r  b ilan   b a h am   k o ‘rad ig an ,  b a ’zilari  esa  faq at  o ‘zini 
o ‘ylaydigan,  xudbin  ekanligini  kinofilm larda  h am   k o ‘ram iz.
D e m a k ,  m a ’nav iy at  ta rix a n   k o n k re t  (a n iq )  x u su siy a t- 
larg a  ega  e k an .  U   q a d im   z a m o n la rd a n   to   h o z irg i  k u n -
22

---

g a ch a   d u n y o n in g   b a rc h a   x a lq la ri  to m o n id a n   y a ra tilg a n - 
d ir.  S h u   sab ab li  h a r  b ir  x alq   va  m illa tn in g   o ‘ziga  y a ra - 
sh a ,  o ‘zig a  m o s,  o ‘ziga  x os  b o ‘lg an   m a ’n a v iy a ti  b o r. 
M a ’n a v iy at  h a r  b ir  x a lq n in g   ijtim o iy   m u h itig a   b o g ‘liq. 
M illa tla rn i  yoki  x a lq la rn i  m a ’nav iy ati  y u k sak   yoki  tu b a n  
d eb  b a h o la sh   sh o v in iz m   va  irq c h ilik n in g   kelib   c h iq ish ig a  
z a m in   y a ra ta d i.
B a s h a r iy a t  m a ’n a v iy a ti  t a r a q q iy o ti  b o s q i c h l a r i n i 
q u y id ag ich a  b o ‘lish  m u m k in :  q ad im g i  d av r  m a ’naviyati 
(b izd a  islo m g a ch a   m illiy  m a ’nav iy at  ta ra q q iy o ti);  o ‘rta 
a srlar  m a ’naviyati  (b izd a  islom   m in ta q a si  va  T e m u riy lar 
davri  m a ’nav iy ati);  yangi  d av r  m a ’nav iy ati  (b izd a  m illiy 
m a ’nav iy at  ta k o m ili).  Q adim gi  m a d an iy at  va  m a ’naviyat 
o ‘c h o q la ri  Q ad im g i  S h arq d a,  M isr,  0 ‘rta  O siyo  va  M e- 
so p o tam iy ad a   m ilo d d a n   a w a lg i  IV —III  m in g   y illik lard a), 
H in d isto n d a   m ilo d d a n   a w a lg i  III  m in g   yillik d a,  X itoy  va 
A m a zo n k a   so h illa rid a   m ilo d d a n   a w a lg i  II  m ing  yillikda 
so d ir  b o ‘lgan  yuksalish  izlari  a rx eo lo g larim iz  to m o n id a n  
a n iq la n g a n .  0 ‘rta   a srlard a   B uyuk  ipak  y o ‘li  U y g ‘o n ish  
d a v ri  m a d a n iy a ti  v a  m a ’n a v iy a tin in g   yan g i  b o s q ic h g a  
k o ‘ta rilish id a   k a tta   rol  o ‘ynagan.
U shbu masalani chuqurroq o ‘rga- 
M a ’n a v iy   m e ro s  
nish   u c h u n   biroz  aniqlik  kiritish  lo ­
zim .  Bular:  m a ’naviy  m eros tu sh u n ch asi  va  uning  davom iy- 
lig i,  x u s u s iy a tla ri  h a m d a   u n i  o ‘z la s h tir is h   s h a k lla ri; 
m a ’naviyat  va  m adaniyatning  qadim iyligi,  o ‘zaro  m u n o sa- 
bati  h am d a  inson  hayoti,  shaxs  xulq-atvorining  m a ’naviy 
qaror topish bosqichlari;  milliy mustaqillik sharoitida m adaniy 
m ero s  va  q a d riy a tla rn i  ta rg ‘ib  qilish d a  ijtim o iy -m ad an iy  
m uassasalam ing  o ‘m i.
B irin ch i  m asala  m a ’naviy  va  m a d an iy   m ero s  tu s h u n ­
c h ala ri  b ila n   b o g ‘liq.  M a ’naviyat  —  k ish ila m in g   egalla- 
gan  b ilim lari,  q a d riy a tla ri,  m a d a n iy a ti,  olgan   b ilim larin i 
h a y o td a   q o ‘lla y   b ilish   k ab i  h o la tla r   b ila n   b e lg ila n s a , 
m a ’naviy  va  m ad an iy   m ero s  «tarixiy  boylik  singari»  aj- 
d o d la r  to m o n id a n   avlodlarga  q o ld irilg an   m a ’naviy  m ero s 
ic h id a n   m illa tn in g   shu  kun d agi  h ay o tig a  asq o tib   tu rg a n  
q ism id ir.  O ta -b o b o la rim iz n in g   bo y   m a ’naviy  va  m ad an iy
23

---

x azin asid an   bizga  faq at  b ir  qism ig in a  yetib   kelgan.  U lar 
m a ’naviy  yoki  m ad an iy   yodg o rlik   sifatid a  q a d rla n a d i.
M a ’n av iy   m e ro s —  b a sh a riy a t  riv o jla n is h in in g   u zo q  
d a v rla r  m o b a y n id a   tark ib   to p g a n ,  in so n   a q l-z a k o v a tin in g  
ifo dasidir.  0 ‘tm ish   d a v rla rd a n   in so niy atg a  q o lg an   m o d ­
diy  va  m a ’naviy  m a d an iy at  b oyliklari  m ajm u ig a