0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

8.4. Elektr ta'minoti tizimining texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari
Hozirgi bozor iqtisodiyoti tobora rivojlanib borayotgan vaqtda iqtisodiy ko‘rsatkichlar katta ahamiyatga ega.
Iqtisodiy ko‘rsatkichlami chuqur o‘rganish talab etiladi. Elektroenergetikada iqtisodiyotning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagilar:

1. 
   Kapital mablag', K bilan belgilanadi. Davlat va boshqa muassasalar, xorijiy banklar va shaxsiy mablag‘lar hisobidan shakllanuvchi mablag' bo‘lib, inshootlar, ya’ni elektr uzatish liniyalari, stansiya, podstansiya va boshqa elektroenergetika inshootlari qurilishiga sarflanadi.
   

2. 
   . 1 k W ■soat elektr ene rgiyasining narxi, p bilan belgi-lanadi.
   

3. 
   Elektr tarmoqdan yil davomida foydalanishning umumiy xarajatlari, /bilan belgilanadi.
   

3. 
   Elektr energiyasi tannarxi, po bilan belgilanadi.
   

3. 
   Ziyon. Elektr bilan ta ’minlash uzilganda sanoat korxonasi ko‘rgan ziyon, U bilan belgilanadi.
   
4. 
   Elektr stansiya, EUL, podstansiyalar xarajatlarining sof daramad hisobidan qoplanadigan vaqt, TQbilan belgilanadi.
   

Elektr sistemaning kapital mablag'i uning tashkil qiluv-chilari, ya’ni elektr stansiya, podstansiya, EUL ning kapi-tal mablag‘laridan iborat.

^eksist ^el.st ~^~ ^p.st ~^~ ^EUL ~^~ ^taqs. uskun
Ko‘pincha, taqsimlash uskunalari deganimizda elektr podstansiya tushuniladi. Lekin, ayrim hollarda taqsimlash uskunalari alohida quriladi.
98

www.ziyouz.com kutubxonasi

Elektr sistema inshootlaridan yil davomida foydalanish xarajatlari (oKcruiyaTauHOHHbiM pacxojtH). Bu kattalik quyidagi tashkil qiluvchilardan iborat:

• 
  /= //, + H2 + AH,
  

bunda H{— inshootdan foydalanishdagi xarajatlar, ya’ni jo-riy ta'mirlash va xizmatchilarning maoshi, H2 — renovasion xarajatlar, ya’ni fizika va ma’naviy jihatdan eskiigan usku-nalarni almashtirish uchun sarflanadigan xarajatlar:

Ht = a0 ■K,
bunda: a0 — maMumotnomalardan olinadigan koeffltsiyent, K — kapital mablag‘.
Hali foydalansa bo‘ladigan, lekin texnik ko‘rsatkichlari iqtisodiy talablarga javob bermaydigan asbob-uskunalar ma'naviy eskirgan deyiladi. Fizik jihatdan eskirganlari foydalanib bo‘lmaydigan uskunalardir:
H2=a, ■K,
bunda o, — ma'lumotnomalardan olinadigan koeffitsiyent.
Elektr tarmoq isrofining qiymati:
AH= AA ■p,,
bunda AA — elektr tarmoqda, ya’ni elektr uzatish liniya-larida va transformatorda isrof bo‘lgan elektr eneigiya miqdori, Pj — 1 kW • soat elektr energiyasi miqdori.
Transformatorlarda va elektr uzatish liniyalaridagi elektr energiyasi isrofming ifodasini awalgi boblarda tahlil qilgan edik.

Ikki va undan ortiq elektr tarmoq yoki sanoat korxona-sining elektr ta’minot tizimini tuzish variantlari orasida, yuqorida ko‘rib chiqqan sxemalar asosida, eng arzoni qu-yidagi ifoda asosida topiladi:

Z = E ■ K+ H + y ,
bunda: Z — barcha xarajatlaming keltirilgan qiymati, E = ——

l o

samaradorlik koeffitsiyenti. Bu koeffitsiyent sof daromad

hisobidan kapital xarajatni qoplash vaqtiga teskari propor-
sionaldir. Agar T0 — 6 yil bo‘lsa, £ = — + = 0,12. Elektr M)
tarmoqlaridan foydalanishda eng muhim narsa bu isrofni kamaytirishdir.
99

www.ziyouz.com kutubxonasi

TX R O R ELEKTRONIKA VA ELEKTRON TUZILMALAR ASOSLARI