“ Ўзбекистоннинг тарақҚиёт стратегияси: фуқоролик жамияти ” фанидан

3. Фуқаролик жамияти бошқарув механизмлари такомиллашувида замонавий ахборот технологияларининг роли

Шиддат билан кечаѐтган ҳодиса–воқеалар оқимида катта ҳажмдаги ахборотнинг мазмунини англаш, уни тўғри талқин этиб хулосалар чиқариш ниҳоятда муҳимдир. Бу эса ахборотни танлаш, саралаш, уни тўғри идрок этиш маданиятини шакллантиришкаби инсоннинг бевосита дунѐқараши, салоҳияти, тажрибаси билан боғлиқ хусусиятларни камол топтириш масалаларининг долзарблигини оширади.

Шу муносабат билан глобал тармоқдан фойдаланувчилар аудиториясининг кўпчилиги ѐшлар эканлигини, уларнинг онгини ва дунѐқарашини ѐт мазмундаги ғоялар билан заҳарлашга қаратилган маълумотлар Интернет контентнинг катта қисмини ташкил этишини қайд этиш зарур. Турли ижтимоий тармоқлар, форумлар, танишув сайтларининг фаолият юритиши ѐшларни ўзига тезда жалб қилмоқда. Ҳозирги кунда турли тилларда сўзлашаѐтган ѐшлар учун Интернет тармоғи кенг имкониятлар яратмоқда. Айниқса, мобил Интернетдан фойдаланувчилар аудиториясининг ортиб бориши турли мазмундаги ахборотларни очиқ олиш имкониятини янада оширмоқда.
Бунинг натижасида, ҳозирда дунѐдаги ахборот инқилоби шароитида вужудга келаѐтган глобал тармоқ жамиятлари мутасадди ва мутахассисларни жиддий ташвишга солаяпти. Бу турдаги жамиятлар ўзларини «киберинтернационал NET», «Интернет болалари», «Интернет фуқаролари (netizens)» деб номлашмоқда. Чет элларда улар Интернет орқали ѐшларни бирлаштириб, давлатнинг расмий хабарларига қарши чиқувчи халқаро киберуюшма сифатида сиѐсий майдонга чиқмоқда. Албатта, бундай жамиятларнинг фаоллиги ошиб борар экан, жаҳонда кечаѐтган жараѐнларга ўзининг салбий таъсирини кўрсатиши аниқ.
Жаҳон телекоммуникация тармоқлари ва оммавий ахборот воситалари орқали амалга оширилаѐтган хилма хил таҳдидлар турли мамлакатларда ташвиш уйғотмоқда. Улар ўз маданияти, анъаналари ва маънавий қадриятларини ѐт ахборот таъсиридан ҳимоя қилиш учун махсус чоралар кўришга мажбур бўлмоқдалар. Бу борада жаҳоннинг кўпгина мамлакатларида аҳолини ва аввало, ѐшларни Интернетнинг салбий таъсиридан ҳимоялаш учун норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинаѐтганини қайд этиш зарур. Мисол тариқасида халқаро амалиѐтда ―Кибер жиноятлар тўғрисида‖ Конвенция¹, ―Вояга етмаганлар учун хавфсиз Интернет ва онлайн ресурсларни жорий қилиш тўғрисида‖ Европа Иттифоқи Парламенти Ассамблеясининг тавсиялари², ―Бола ҳуқуқлари тўғрисида‖ БМТ Конвенцияси³ мавжуд.
Мамлакатимизда ҳам бу соҳада тизимли равишда ташкилий-ҳуқуқий тадбирлар амалга оширилмоқда. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 28 сентябрдаги "Ўзбекистон Республикасининг жамоат таълим ахборот тармоғини ташкил этиш тўғрисида"ги қарорига⁴ мувофиқ таълим ва ѐшлар бўйича яратилаѐтган ахборот ресурслари ягона ―ZiyoNET‖ миллий таълим тармоғига бирлаштирилди. Бу тармоқнинг ташкил этилиши ахборот хуружларига қарши туришда муҳим омил бўлмоқда.
Бугунги кунда мамлакатимиздаги олий ўқув юртлари ва уларнинг ҳудудлардаги филиаллари,барча зиѐ масканлари «ZiyoNET» миллий таълим тармоғи ҳамда юқори тезлик билан ишлайдиган интернетга уланганлиги бу борада амалга оширилган ишларнинг кўламидан далолат беради.¹Портал Узнет сегментида илғор позициялардан бирини эгаллайди ва ундан фойдаланувчиларнинг сони тобора ортиб бораѐтгани фикримизнинг далилидир³.
Айни чоғда Интернетнинг миллий сегментида фаолиятини юритаѐтган Kun.uz (сайтга кунлик ташриф кўрсаткичлари 100 мингдан ортган)² ваDaryo.uz (ҳар куни 90. 000 киши ташриф буюради)⁵ каби интернет нашрларда Hi-Tech, маданият, илм-фан, ҳордиқ, спорт, бизнес, давлат бошқаруви органлари каби йўналишларда веб-сайтлар жойлаштирилгани, янги хизмат турлари жорий этилаѐтгани ҳам ундан фойдаланувчилар, айнан ѐшлар сафи кенгайишига сабаб бўлмокда.
Шу билан бирга миллий қонунчилигимизда ѐшларни носоғлом ахборотлардан ҳимоялаш механизмлари мавжуд. Мисол учун, ―Оммавий ахборот воситалари тўғрисида‖ги,³ ―Ёшларга оид давлат сиѐсатининг асослари тўғрисида‖ги,⁴ ―Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида‖ги⁵ қонунларда ѐшлар орасида одоб-ахлоқни бузишга, шу жумладан, порнография, шафқатсизлик ва зўравонликни намойиш этувчи, ҳуқуқбузарликлар содир этилишига ташвиқот қилишга қаратилган ҳар қандай хатти-ҳаракатлар ман этилиши белгилаб қўйилган.
Шу асосда,ѐшларимизнинг ахборот соҳасидаги конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларини янада кенгроқ руѐбга чиқариш, уларни ахборот хуружларидан ҳимоялашнинг ҳуқуқий механизмларини такомиллаштириш борасида зарур чоралар кўрилмоқда. Жумладан, бугунги кунда ―Болаларни уларнинг соғлиғи ва маънавий-ахлоқий ривожланишига салбий таъсир кўрсатадиган ахборотдан ҳимоя қилиш тўғрисида‖ги қонун лойиҳаси тайѐрланмоқда. У болаларнинг руҳиятига зарар етказадиган, жисмоний ва маънавий ривожланишига салбий таъсир кўрсатадиган ахборотлардан ҳимоя қилиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш, оммавий ахборот манбаларида зўравонлик, ахлоқсизлик ҳамда шафқатсизликни тарғиб қилишга йўл қўймасликка қаратилган амалий-ташкилий ва ҳуқуқий механизмларни назарда тутади.⁶
Хуллас, юқорида зикр этилган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши оммавий ахборот воситаларининг фуқароликжамияти институтлари тизимидаги ўрни ва ролини янада мустаҳкамлашга, фуқароларнинг сўз эркинлигини таъминлашга қаратилган конституциявий ҳуқуқларини янада тўлиқ рўѐбга чиқаришга ѐрдам беради. Бу эса, ўз навбатида, мамлакатимизда ОАВ ларнинг барпо этилаѐтган фуқаролик жамияти тамойилларини қарор топтиришнинг муҳим омилларидан бирига айлантиради.