Ў збекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

13-МАСАЛА

Навоий шаҳридаги савдо компанияси АҚШдан товуқ окорочкасининг катта партиясини сотиб олди. Контракт бўйича Америка фирмаси СИФ Тошкент базисида келишилган нархда товарни етказиб бериш мажбуриятини олди. Контракт тузилганидан кейин шу нарса аниқландики, товар нархига уни Тошкентдан Навоийгача етказиб бериш баҳоси киритилишини ҳисобга олмаган экан. Ҳисоб-китоблар Навоийдаги ококрочка агар уларни етказиб бериш (Ўзбекистон ҳудуди бўйлаб Тошкентдан Навоийгача) баҳоси ҳар бир килограмми учун 4–6 цент бўлгандагина рақобатчиларга қараганда қулайроқ нархларда сотилиши мукинлигини кўрсатди. Темир йўли тарифлари ва ушбу йўналишда автомобилда юк ташувчиларнинг тарифи ишловлари шуни кўрсатдики, етказиб беришнинг зарур нархи даражасига эришишнинг иложи йўқ. Айни пайтда Америка компанияси етказиб бериш базиси сақлаб қолинса ва келишилган контракт нархлари сақлаб қолинса, товар партиясини Тошкентга эмас, Самарқандга етказиб беришга розилик билдирди.

Шу вазиятдан келиб чиқиб, товуқ ококрочкаларини Навоийга олиб келишнинг бошқа жўғрофий йўлларини аниқлаш ва бу маршрутда турли транспортт воситаларидан фойдаланиш талаб қилинади. Товарни етказиб бериш қийматини аниқ белгилаб олиш учун қандай транспорт тарифларини ишлаб чиқиш лозим?


14-масала

Тошкент компанияларидан бири Голландия фирмасидан бройлерлар олиш учун доимий равишда тухумлар сотиб олиш таклифини олди. Бройлерлар олиш Бузсу посёлкасидаги товуқ фабрикасида амалга оширилиши керак (Тошкент айланма йўлидан 15 км олисликда). Голланд фирмаси етказиб беришнинг КАФ Тошкент базисини таклиф қилди. Бунда товарни суғурта қилиш масаласи очиқ қолди. Бройлерлар етиштириш учун тухум етказиб бериш бўйича контрактнинг муҳим шарти тухумларни сифати бўйича тез назоратдан ўтказиш ҳисобланади, чунки бу келгусида бройлерлар етказиб бериш ва режалаштирилаётган ҳажмда товуқ гўшти олишга таъсир кўрсатади.

Голландия фирмасининг таклифига биноан, улар тухумларни Тошкентга автотранспортда етказиб беришмоқчи. Бунда автофургонда фақат тухумларгина эмас, балки бошқа юк олувчиларга ҳам мўлжалланган юклар ҳам бўлиши назарда тутилмоқда. Тошкентда растаможка ўтказилганидан кейин товарни Бузсуга етказиб бериш шу автортранспортда лекин бошқа алоҳида ҳақ тўланган ҳолда амалга оширилади.
Битим тузилди ва товар юкланган трейлер Тошкентга етиб келди. Юк ортилган трейлер Тошкентга етиб келгач шу нарса аниқландики, тухумлар билан бирга, транспорт воистасида бошқа фирма учун мўлжалланган апельсинлар ҳам бор экан. Божхоначи «апельсинни олувчи» фирманинг вакили йўқлигини баҳона қилиб, трейлерни очишдан бош тортди. Бунда у тухумлар учун сифат инспекцияси тез муддатлар ичида зарур эканлигига ҳам эътибор бермади. «Апельсинни олувчи» фирмага қилинган телефон қўнғироқлари ҳам ҳеч қандай натижа бермади. Юкни растаможка қилувчи ходим йўқ эди. Бошқаларни эса бу масала қизиқтирмасди ҳам.
Шу вазиятдан келиб чиқиб, етказиб бериш базисининг Инкотремс – 2000 га мос келиш-келмаслигини аниқлаб олиш зарур. Бунда бошқа базисни таклиф қилишингиз ҳам мумкин, лекин у ҳолда бошқа базисни асослаб беришингиз зарур; ўзингизнинг юкни суғурта қилиш бўйича таклифингизни беринг; товарни сифати бўйича қабул қилиб олиш жойи ва тартибини аниқланг; юк манзилига етиб боргунча уни транспортда ташиш бўйича таклифингизни беринг.