Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

қурилиш ашёларини тез- 
ли к билан деф ормация- 
ласак ва шу қолатда сақ- 
лаб турсак, кучланиш ас- 
та-секин камайиб боради 
(2 .1 8 -р а с м ). Деформация 
натижасида жисмнинг ич­
ки тузилишида ўзгариши 
рўй беради ва ундаги мо­
ле кулаларда ушбу шароит- 
га кўникиш жараёни бош- 
ланади. Релаксация кучла- 
нишининг тезлиги релак­
сация вақти билан ифодаланади.
Бино ва иншоотларни кўтариб турувчи барча конструкциялар- 
нинг зарарли муҳитда чидамлилик муддати улардан фойдаланиш 
даврига тенг бўлиши керак. Ашёларнинг зарарли муҳитда чидамли­
лик кўрсаткичи 
чидамлилик коэффициенти 
орқали ифодаланади:
к г = R
3
/ R T,
бунда, R t — намунани зарарли муҳитда п кун сақлагандан кейинги 
мустаҳкамлиги; R m — табиий шароитда п кундан кейинги мус- 
таҳкамлиги.
Агар, K r< 0 ,8 бўлса, ашё шу зарарли муҳитга чидамсиз бўлади 
ва бундай ашё ишлатишга тавсия этилмайди. Пардозбоп ашёлар 
бундан истисно. Чунки, бундай ашёлар ижтимоий шароит, муҳит 
ва маънавий нуқтаи назардан тез 
эскириши 
ёки бузилиши мумкин. 
Қурилиш ашёлари узоқ вақт сақланганда эскириш хусусиятига эга. 
Ун инг тузилиши, ранги ва хоссалари ишлатилиши даврида ўзгара- 
ди. Бундай ашёлар ҳаводаги намни ўзига ютади, ундаги кимёвий 
моддаларда алмашиш ва буғланиш жараёнлари рўй беради. Аш ё­
нинг ички заррачалар юзасида энергия ҳолати ўзгаради. Натижада, 
моддалараро боғланиш кучи сусаяди. Таш қи об-ҳаво таъсири ашё- 
да физик-ким ёвий жараённи янада тезлаштиради. Полимерлар, 
гипс-қоғоз плиталар, гипс-ўсим лик чиқинди буюмлари, юпқа по­