Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

паст бўлиши учун унинг таркиби тўғри ҳисобланиши ва ишлати-
436

---

ладиган ашёларининг сифатига алоҳида эътибор қилиш керак. Бу­
нинг учун уч масалани тўғри \ал қилиш зарур. Жумладан, майда, 
йирик ва минерал кукуни каби тўлдиргичларнинг солиштирма юза­
сини асфальт-бетон ғовакларини зич ҳолда тўлғизадиган қилиб тан­
лаш; битум микдори ва сифати тўғри ҳисобланган бўлишини таъ­
минлаш, асфальт-бетон қоришмани тайёрлаш ва уни зичлаш тех- 
нологиясига тўла амал қилиш. Шунингдек, асфальт-бетон зичлигига 
ундаги минерал тўлдиргичларнинг ғоваклиги ҳам таъсир қилади.
Асфальт-бетон ғоваклиги унга қўшиладиган минерал кукуни­
нинг микдорига ҳам боғлиқ. Ушбу кўрсаткич кам бўлса, асфальт- 
бетонда йирик ғоваклар салмоғи ортади. Фаоллаштирилган мине­
рал кукуни асфальт-бетондаги йирик ғовакларнинг камайиши ҳисо- 
бига унинг зичлигини оширади. Маълумки, битум иссикдик 
таъсирида кенгайиш хоссасига эга. Қуёш нури таъсирида битум кен- 
гайиб захира ғовакларга ўтади. Акс ҳолда, иссикдик таъсирида эри­
ган битум автомобил қатновини қийинлаштиради. Давлат стандарт­
лари ва меъёрий ҳужжатларда асфальт-бетон йўлга зичлаб ётқи- 
зилгандан кейинги қолдиқ ғовак ҳажмга нисбатан 2— 5 %дан 
ортмаслиги кўрсатилган. Ғоваклар миқдори ушбу кўрсаткичдан 
ортиб кетса, асфальт-бетоннинг мустаҳкамлиги ва унинг чидам­
лилиги камаяди. Асфальт-бетон таркибини ҳисоблашда битум мик­
дори ундаги қолдиқ ғовакликни инобатга олган ҳолда аниқланади. 
Америка ва Германия давлат стандартларида ушбу кўрсаткич 3 %дан 
ортмайди. Тажрибахоналарда махсус тайёрланган асфальт-бетон 
намунани 75 марта зарб билан уриб зичланади, кейин сиқилишга