Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Оҳак-тошқол ва оҳак-пуццолан боғловчи моддалар
Донали тошқолни туйиб унга оҳак қўшилса оҳак-тошқол ҳавойи 
боғловчи модда қосил бўлади. Кўпинча донали тошқолни оҳак 
билан бирга чўян золдирлар солинган айланма тегирмонда туйилади. 
Ундаги оҳак миқдори 20—30 %ни ташкил этади. Туйиш жараёнида 
3—5 %гача гипс қўшилса, унинг қотишини яхшилайди.
Оҳак таркибидаги кальций оксиди тошқолдаги қуйи асосли атю- 
минат ва силикатлар билан киришиб мустаҳкамликни таъминлов­
чи юқори асосли гидроалюминат ва гидросиликат кальиийларнинг 
ҳосил бўлишини тезлаштиради. Туйиш жараёнида қўшиладиган гипс 
кальций алюминатнинг сувдаги эритмаси билан кимёвий реакцияга 
киришиб гидросульфатли кальций алюминати ҳосил бўлади. Бу икки 
йўналиш бўйича бирикишдан ҳосил бўлган моддалар оҳак-тошқол 
боғловчининг қотишини таъминлайди. Оҳак-тошқол боғловчининг 
қуюқлашиш ва қотиш жараёни секин кечади. Аммо, нам-иссиқ 
муҳитда қотиши тезлашади. Музлашга чидамлилиги кичик, чучук 
сувда эса бузилмайди. Қурилишда маркаси кичик бўлган бетонлар 
учун бундай боғловчиларни ишлатиш мумкин.
Оҳактошни тоғ жинслари трепел, диатомит ва бошқа минерал 
фаол қўшилмалар билан туйиб оҳак-пуццолав боғловчиси олиш 
мумкин. Нам ёки қуруқ шароитда қотганда қуйи асосли гидро­
силикат кальцийлар ҳосил бўлади. Қуруқ ёки очиқ ҳавода қоти- 
рилса, ҳосил бўлган гидросиликат кальцийларда бузилиш жараёни 
бошланади ва мустаҳкамлиги кескин камайиб кетади. Мустаҳкам- 
лиги кичик бўлганлиги туфайли оҳак-тошқол боғловчилар ишлати­
ладиган жойларда қўлланилади.
Кислотага чидамли кварцли цемент — кремний-фторли нат- 
рийни кварц билан бирга туйиб олинган (ёки алоҳида-алоҳида
250

---

туйиб кейин аралаштирилган) боғловчидир. Агар кьарц қуми бўл- 
маса, андезит тоғ жинсларини ишлатиш мумкин. Кислотага чи­
дамли цементни қотириш учун боғловчи сифатида сувда эритилган 
сую қ шиша ишлатилади. Суюқ шишасиз кремний-фторли натрий 
ва кварц кукуни қотиш хусусиятига эга эмас. Кислотага чидамли 
цемент қурилиш объектларинйнг тегишли жойларида қоришма, 
бетон ва суртма сифатида ишлатилади. Тўлдиргичлар сифатида 
кварц қуми, гранит, андезит ва бошқа кислотага чидамли тоғ жинс­
ларини ишлатиш мумкин.