£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Harbiy safarbarlik   Urushning dastlabki kunlaridayoq O’zbekistonning moddiy va

 

ma’naviy kuchlarini urushga safarbar etishga kirishildi. Barcha viloyat, shahar va tuman 

harbiy  komissariatlari  harbiy  xizmat  majburiyatida  bo’lganlarni  safarbar  etish  bilan 

shug’ullandilar.  Urushning  dastlabki  oyidayoq  yuz  minglab  vatandoshlarimiz  qo’lga 

qurol olib frontga jo’nab ketdilar.

 

O’rta  Osiyo  harbiy  okrugi  front  uchun  jangchilar  va  zobitlar  tayyorlaydigan 

o’choqqa aylantirildi. Bu okrug 1941 yil iyunidan 1942 yil oxirigacha bo’lgan muddatda 

harbiy safarbarlik asosida 109 ta harbiy qo’shilma tuzdi, harakatdagi armiyaga va Oliy 

Bosh Qo’mondonlik qarorgohi zahirasiga 86 diviziya va brigada jo’natdi.

 

O’zbekiston  hukumati  va  vatanparvar  kuchlari  milliy  harbiy  qo’shilmalar  tuzish 

tashabbusi bilan chiqdilar. 1941 yil 13 noyabrdan 1942 yil martigacha bo’lgan davrda 14 

ta miliy harbiy qo’shilmalar, jumladan, 9 ta o’qchi brigada, 5 ta otliq askarlar diviziyasi 

tuzilib frontga jo’natildi.

 

1941  yilda  O’zbekiston  aholisi  jami  6,5  million  kishini  tashkil  etgan,  ularning 

yarmini  bolalar  va  keksalar  tashkil  etgan  bo’lsa,  yaroqli  odamlarimizning  50-60  foizi, 

aniqrog’i  1433230  kishi  urushga  safarbar  bo’lgan.

1

  O’zbek  xalqi,  keksalar,  ota-onalar 

dahshatli sinov paytida o’z farzandlarini frontga jo’natar ekan, ularga mard va botir askar 

bo’l, qahramonlarcha jang qil, g’alaba bilan qayt, deb nasihat qilib qoldilar.

 

O’zbekiston partiya va sovet tashkilotlari front orqasini mustahkamlash, xo’jalikni 

harbiy izga tushirish, barcha odamlarni mehnatga safarbar etish, ko’plab jangovar texnika, 

qurol-aslaha, o’q-dorilar ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish bo’yicha shoshilinch tadbirlarni 

amalga oshirdilar.

 

1941 yilning oxrigacha 300 ga yaqin korxona harbiy izga solindi, jangovar texnika, 

qurollar, o’q dori ishlab chiqarishga moslashtirib qayta qurildi. Bu korxonalarda frontga 

safarbar etilgan erkaklar o’rnini keksalar, xotin-qizlar egalladilar. Respublika Oliy va o’rta 

maxsus  o’quv  yurtlari,  hunar-texnika  bilim  yurtlari,  fabrika-zavod  ta’limi  maktablari 

urush  davri  talablariga  mos  kadrlar  tayyorlashga  yo’naltirildi.  Yakka  tartibda  va  brigada 

tariqasida hunar  o’rgatish ishlari  yo’lga  qo’yildi. Respublikamiz qishloqlarining  aholisi 

front  va  front  orqasini  oziq-ovqatlar  bilan,  sanoatni  homashyo  bilan  ta’minlash  uchun 

oyoqqa turdi.

 

I.Karimov. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T.:O’zbekiston, 1996, 80-bet 

273

 

---

 

Urush  bo’layotgan  va  dushman  yaqinlanib  kelayotgan 

hudulardan muhim sanoat korxonalarini, kolxoz, sovxoz 

va MTS larning mulklarini,

 

madaniy  boyliklar  va  o’quv  yurtlarini  Sharqqa,  jumladan,  O’zbekistonga  zudlik  bilan 

ko’chirib  keltirish,  joylashtirish  ishlari  boshlanib  ketdi.  Fashistlar  tomonidan  vayron 

qilingan  shaharlar  va  qishloqlarning  aholisi,  ota-onalari  halok  bo’lgan  bolalar,  million-

million kishilar ulkan oqim bo’lib ko’chib kela boshladilar. Kishilik tarixida bunday katta 

ko’lamli  mudhish  voqea  birinchi  marta  sodir  bo’ldi.  O’zbekistonga  yuzga  yaqin  sanoat 

korxonasi, jumladan, 48 ta mashinasozlik, metall ishlash, kimyo va boshqa harbiy texnika 

va mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yirik zavodlarning asbob-uskunalari ko’chirib keltirildi, 

zudlik  bilan  barpo  etilgan  binolarga  joylashtirildi  va  montaj  qilindi.  Ishchi,  xomashyo 

jihozlari  bilan  ta’minlandi  va  front  uchun  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  yo’lga  qo’yildi. 

Toshkentda  joylashtirilgan  Rostselmash  zavodi  «Katyusha»  va  minomet  snaryadlari, 

aviatsiya zavodi jangovar samolyotlar etkazib bera boshladi.

 

O’zbek  xalqi  urushning  dastlabki  yillarida  Rossiya,  Ukraina,  Belorussiya, 

Moldaviya,  Boltiqbo’yi  respublikalaridan  ko’chirilib  keltirilgan  kishilarni,  shu  jumladan, 

etim bolalarni o’z bag’riga oldi.

 

1941  yil 3 dekabrda O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Qo’mitasining 

ko’chirilib keltirilgan fuqarolarni qabul qilish va joylashtirish yuzasidan maxsus qarori 

chiqdi. Xalq Komissarlari Soveti huzurida 1941 yil 10 iyulda tuzilgan maxsus Respublika 

komissiyasi va Mahalliy sovetlarning ijroiya qo’mitalari qoshida tuzilgan alohida 

bo’limlar kishilarni hisobga olish va joylashtirish bilan shug’ullandilar. Ko’chirib 

keltirilganlar shahar va qishloq tumanlariga joylashtirildi.

 

O’zbekiston bo’yicha 1942 yil bahorigacha ko’chirib keltirilgan 716 ming kishi 

qabul qilinib olindi, ishga joylashtirildi, ular uchun yashash sharoitlari yaratildi.

 

O’zbeklar ko’chirilib keltirilgan ota-onasiz bolalarga alohida g’amxo’rlik qildilar, 

200  ming  dan  ko’proq  etim  bolalarni  o’z  bag’riga  oldilar.  O’zbekiston  SSR  Xalq 

Komissarlari  Soveti  qoshida  bolalarga  yordam  ko’rsatish  bo’yicha  maxsus  komissiya 

tuzildi.  O’zbekiston  xalq  maorifi  komissarligi  tashabbusi  bilan  bolalarni  qabul  qilish-

taqsimlash markazi tuzildi. Respublikamizning barcha viloyatlari, shahar va tumanlarida 

bolalarni qabul qilish punktlari ochildi, ularda o’qituvchilar kechayu kunduz navbatchilik 

qildilar. Militsiya bo’limlari qoshida 30 dan ortiq bolalar xonalari tashkil etildi.

 

1942  yil 2 yanvarda Toshkent shahrida xotin-qizlarning yig’ilishi bo’lib, unda 

respublikamizdagi barcha ayollarga qarata murojaat qabul qilindi. Murojaatda etim 

bolalarni o’z tarbiyasiga olishga da’vat etildi. Ko’plab oilalar 4000 dan ortiq etim 

bolalarni o’zlariga farzandlikka oldilar, topgan-tutganlarini ular bilan baham ko’rdilar.

 

O’zbekistonga  G’arbiy  viloyatlardagi  janglarda  yarador  bo’lgan  minglab askar  va 

zobitlar ham olib kelinardi. Ularni qabul qilib olish, gospitalga joylashtirish, salomatligini 

tiklash  ishlariga  alohida  mehribonlik  qilindi.  Respublikamiz  sog’lomlashtirish 

markazlaridan biriga aylandi. 1941 yil 1 oktyabrgacha O’zbekiston sog’likni saqlash xalq 

komissarligi tizimida 14950 o’ringa ega bo’lgan 47 gospital barpo etildi va zarur

 

274