£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Er egaligi munosabatlari. Ilk o’rta asrlardayoq ijtimoiy-iqtisodiy hayotda muhim 

o’zgarishlar  yuz  berdi.  Vohalarda  yirik  sug’orish  inshootlari  barpo  etilib,  yangi  erlar 

o’zlashtirish ishlari kengayib bordi. Yangi erlarni o’zlashtirish ishlariga urug’ boshliqlari, 

qishloq  oqsoqollari  boshchilik  qiladi.  Shu  boisdan  ular  o’zlashtirilgan  erlarni  katta 

qismini, sug’orish inshootlari yonidagi erlarni egallaydilar. Shu tariqa katta er egaligiga

 

77

 

---

asoslangan  mulkdorlar  tabaqasi  shakllanadi,  ular  bora-bora  ziroatkor  aholi  ustidan 

xukmronlik qila boshlaydilar. O’sha zamonda ular dehqonlar deb atalgan. Dehqonlarning 

shaharlarda hashamatli uylari, qishloqlarda esa qo’rg’onlari bo’lib, xizmatkor-cho’rilarga 

qo’riqlovchi choparlarga ega bo’lgan.

 

V asrda obikor erlarning asosiy qismi hali qishloq jamoalarining qaramog’ida edi. 

Qishloq jamoalarida yashab er va suvdan iborat umumiy mulkda o’ziga tegishli erlari 

bo’lgan  erkin  ziroatchilar  kashovarzlar  deyilar  edi.  Ularning  bir  qismi  o’ziga  tegishli 

erlaridan dehqonlar foydasiga mahrum bo’lib, bora-bora Kadivarlarga aylanib borganlar. 

Kadivarlar dehqonlar erida ijarador bo’lib ishlashga majbur bo’ladi, dehqonlarga qaram 

tabaqaga aylanib boradilar. Shu tariqa qishloq ahli uch tabaqaga bo’linadi.

 

> Eng asosiy o’zgarish - erga egalik qilish munosabatlarining 

vujudga kelishi

 

>  Yirik mulkdorlar - dehqon xo’jaliklari 

salmog’ining kuchayishi 

>  Ularga qaram - ijarador - kadivarlar 

tabaqasining ortib borishi 

>  O’ziga tegishli erlarda erkin xo’jalikni yurituvchi kashovarzlar 

tabaqasining mavjudligi 

Yirik  mulkdorlar,  zodagonlar  zulmi  va  asoratining  ortishi,  aholi  quyi 

tabaqalari  huquqining  poymol  etilishi,  ularning  ayovsiz  ekspluatatsiya  qilinishi 

pirovardida  ijtimoiy  adolat  va  haqqoniyat  yo’lidagi  xalq  harakatlari, 

g’alayonlarining yuzaga kelishiga sabab bo’ldi. VI asr birinchi choragida Eronda 

boshlanib,  O’rta  Osiyo  hududida  ham  keng  aks-sado  bergan  Mazdak