*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

ta’minlash;
 
-
 
ma’lumotlami  boshqarish  tizimlarini  yaratish,  axborot  majmualarini 
saqlashni tashkil etish, axborotdan bir necha marta foydalanishni ta’minlash;
 
-
 
yagona  hujjat  tizimini  shakllantirish,  hujjat  aylanishini  va  hujjatlami 
shakllantirishning  texnologik  jarayonlarini  ishlab  chiqish,  hujjatlami  tuzish, 
rasmiylashtirish,  ro‘yxatga  olish,  tasdiqlash  va  tasdiqlash  tartibini  belgilash, 
ko‘rsatkichlar  sonini  va  axborot  oqimlari  hajmi(hujjatlar  soni  va  hujjatlar 
aylanmasi hajmi)ni ratsionalizatsiya
45
 qilish;
 
-
 
axborot-kommunikatsiya tizimini shakllantirish va ulardan foydalanish;
 
-
 
tizimlar  va  menejerlar,  tendensiyalami  baholash,  prognozlami  ishlab 
chiqish,  qarorlar  va  harakatlaming  muqobillarini  baholash,  strategiyani  ishlab 
chiqish uchun axborotdan foydalanishni tashkil etish.
 
Har qanday tashkilot boshqa tashkilotlar, odamlar, jamoat birlashmalari va 
texnologik,  ijtimoiy,  iqtisodiy,  huquqiy  va  boshqa  munosabatlar  bilan  davlat 
tomonidan tashkil etilgan tashqi muhitda mavjud. Xuddi shu tashkilot o‘z ichki 
muhitini  yaratadi  ichki  muhit  korxonaning  tarkibiy  bolinmalari  va  u  yerda 
                     
45
  Ratsionalizatsiya  (lotin.  rationalis-oqilona,  lat.  ratio-aql)  -  fikrlash  jarayonida  faqat  qabul  qilingan  ma'lumotlaming  bir 
qismini ishlatadigan psixologik himoya mexanizmi  va faqat o'z xatti-harakati yaxshi nazorat qilinadigan  va ob'ektiv sharoitlarga 
zid bo'lmagan xulosalar chiqariladi, Manba: 
https://ru.wikipedia.org/
 Рационализация 

---

 
ishlaydigan odamlar va ular o'rtasidagi texnologik, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa 
munosabatlar to‘plami tomonidan shakllantiriladi.
 
Ichki  axborot  manbalari  tashkilot  ichidagi  birliklami  ifodalaydi.  Ular 
rejalashtirilgan  nazorat,  hisob,  ilmiy-texnik,  analitik  va  boshqa  ma’lumotlami 
ishlab chiqaradi.
 
Ushbu  ma’lumotlar  bir  joydan  ikkinchi  joyga  uzatiladi  va  kundalik 
faoliyatda ishlatiladi:
 
-
 
tezkor  amalga  oshiriladigan  ishlar  uchun  mo‘ljallangan  tranzaksiya
46
 
tizimlari;
 
-
 
ichki elektron hujjat tizimlari;
 
-
 
axborot va hujjatlami elektron saqlash;
 
-
 
qog‘ozli hujjat aylanishini va qog‘ozdagi hujjatlami tashish;
 
Ichki  muhit  ma’lumotlari  -  odatda  aniq,  to‘liq,  moliyaviy  va  iqtisodiy 
holatni  aks  ettiradi.  Ichki  muhit  ma’lumotlarini  qayta  ishlash  standart 
rasmiylashtirilgan  ketma-ketliklar  yordamida  amalga  oshiriladi.  Ichki 
ma’lumotlaming  namunalari:  odamlar,  mahsulotlar,  xarajatlar,  shikoyatlar, 
xizmatlar, texnologik jarayonlar, mahsulotni qoilash sohalari, sotish usullari va 
sotish texnikasi, yetkazib berish, tarqatish kanallari.
 
Tashqi  muhit  ma’lumotlari  -korxona  tashqarisida  faoliyat  yuritadigan 
iqtisodiy  va  siyosiy  subyektlar  va  ular  bilan  munosabatlami  aks  ettiradi.  Ular 
korxonaning  mijozlar,  yetkazib  beruvchilar,  vositachilar,  kasaba  uyushmalari 
raqobatchilari,  davlat  organlari  va  boshqalar  bilan  iqtisodiy,  ijtimoiy, 
texnologik, siyosiy va boshqa munosabatlaridir.
 
Tashqi axborot manbalari quyidagilar boiishi mumkin:
 
-qonun chiqaruvchi va tartibga soluvchi organlar (soliq organlari qonunlari, 
qarorlari, xabarlari va boshqalar);
 
-korxona  mijozlari  va  hamkorlari  (ilmiy  bilimlar,  ixtirolar,  texnologiyalar 
haqidagi  ma’lumotlar,  yetkazib  beruvchilar,  iste’molchilar,  hamkorlar, 
konsalting  firmalari,  banklar  haqidagi  ma’lumotlar  va  shu  kabilami  o‘z  ichiga 
olgan texnologik va ilmiy-texnik ma’lumotlar);
 
-axborot agentliklari (iqtisodiyotning holati haqida umumiy ma’lumotlar va 
axborot-tahliliy materiallar, ixtisoslashtirilgan jumallar, gazetalar, Intemet-
resurslardagi ixtisoslashgan iqtisodiy ma’lumotlar); -raqobatchilar (narxlar, 
harakatlar va boshqalar haqida ma’lumot); -statistikani hisobga olish organlari 
(statistik tadqiqotlar ma’lumotlari).
 
Tashqi muhitdan olingan ma’lumotlar ko‘pincha taxminiy, noto‘g‘ri, toliq 
bolmagan,  ziddiyatli,  ehtimollik  xususiyatiga  ega  bo‘ladi.  Bunday  holda,  u 
nostandart ishlov berish tartib-qoidalarini talab qiladi.
 
                     
46
 
"Tranzaksiya"  atamasi  lotin  tilidan  kelib  chiqqan  va  to'g'ridan-to'g'ri  tarjima  qilinganida  "almashinuv"  yoki  "bajarish" 
degan ma'noni anglatadi, Manba: 
https://wikifin.ru/tranzaktsiva-chto-eto-takoe-prostvmi-slovami/
 
160 

---

 
Tashqi  ma’lumotlaming  namunalari:  bozor,  raqobatchilar,  mamlakatning 
biznes muhitidagi o‘zgarishlar va xalqaro bozorlaming holati, xaridorlar, talab, 
tovarlar  bahosi,  mijozlar  va  raqobatchilaming  talablari,  qonunchilikdagi 
o‘zgarishlar, tezkor iqtisodiy yangiliklar, valyuta, fond, veksel, kredit bozorlari, 
analitik ma’lumotlar va boshqalar.
 
Turli  ichki  va  tashqi  manbalardan  foydalanish  odatda  doimiy  emas. 
Axborotni  taqdim  etish  doirasida  axborotni  kiritish  va  uzatish  mumkin,  ya’ni 
quyidagi tarmoqlar orqali uzatiladi:
 
-global tannoqlar;
 
-
 
korporativ va mahalliy kompyuter tarmoqlari;
 
-qog‘oz hujjat uzatish tizimlari.
 
Axborotni  saqlashning  asosiy  talablari  va  xususiyatlari  quyidagilardan 
iborat:
 
-
 
yaxlitlik;
 
-
 
obyektiv ma’lumotlar yo‘nalishi;
 
-
 
tarixiy, integratsiya;
 
-
 
vaqt o‘zgarmasligi;
 
Axborotga  boigan  ehtiyojlarini  qondirish  axborotni  qayta  ishlash  va  tahlil 
qilish  asosida  amalga  oshiriladi.  Ushbu  harakatlar  rejali  tartibda  va  axborot 
so‘rovlari doirasida amalga oshiriladi:
 
-oddiy va murakkab (ko‘p tomonlama) so‘rovlar;
 
-rasmiylashtirilgan 
va 
norasmiy, 
o‘zgartirilmagan 
so‘rovlar. 
Rasmiylashtirilgan  so‘rovlar  asl  va  chiqish  ma’lumotlarining  oldindan 
belgilanishi,  shuningdek,  birinchi  boiib  olingan  algoritmning  aniqligi  bilan 
tavsiflanadi.  Axborotni  qayta  ishlash  uchun  bunday  tartib-  qoidalarni  tanlash 
ulami  rasmiylashtirishga  va  kelajakda  avtomatlashtirishga  imkon  beradi. 
Faqatgina  tashkilotda  ishlatiladigan  axborot  texnologiyalari  buning  uchun 
infratuzilmani ta’minlay oladimi
 
161

---

161 
 
Oddiy tizim
 
degan  savol  tug‘iladi.  Agar  rasmiylashtirilgan  harakatlar  avtomatlashtirilgan 
bo‘lsa, unda norasmiy tasodifiy so‘rovlami qayta ishlash juda oson kechadi.
 
Axborot bilan quyidagi harakatlar amalga oshiriladi:
 
-
 
konvertatsiya qilish, kerakli shaklda taqdim etish;
 
-
 
axborotni  biznes  obyektlarining  jami  sifatida  talqin  qilish  (mizojlar, 
shartnomalar va boshqalar);
 
-
 
analitik  ish,  tartiblanmagan  va  kuchsiz  tartiblangan  axborotlami  tahlil 
qilish;
 
-
 
prognozlashtirish;
 
modellashtirish  (axborot,  moliyaviy,  matematik  va  evristik  modellar, 
vaziyatlar va jarayonlami modellashtirish, biznesning adaptiv modellari);
 
-
 
qaror qabul qilishga yordam berish.
 
Axborotni  qayta  ishlash  natijasida  hujjatsiz  ma’lumotlarga  ega  bo‘lgan 
hujjatlar va hisobotlar tuziladi hamda ular boshqaruv organlariga taqdim etiladi.
 
Axborot bilan ishlashning ushbu bosqichi uchun asosiy talablar: -
muvaffaqiyat nafaqat kontent bilan, balki axborotni taqdim etish shakli bilan 
ham bogliqligini tushunish kerak;
 
-axborot bilan ta’minlashni qollab - quwatlashni tashkil etishda 
foydalanuvchi interfeysi uchun to‘g‘ri talablami shakllantirish kerak; -taqdimot 
jadvallarini ishlatish kerak.
 
Menejmentni  axborot  bilan  ta’minlash  har  qanday  tashkilot  uchun  eng 
muhim  vazifalardan  biri  hisoblanadi.  В  undan  tashqari,  zamonaviy  sharoitda 
ko'plab korxonalar uchun axborot ta’minoti tizimi texnologik jarayonni tashkil 
etish vazifalarini hal qiladi va ishlab chiqarish xususiyatiga ega.