" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

Birinchidan,

  qonunga  hilof  ravishda  tajovuzkorlik  obyekti  b o ‘lgan 

munosabatlarni  huquqiy  tartibga  solishning  ahamiyati.  Jinoiy  tajovuz 

obyekti,  odatda,  eng  m uhim   ijtimoiy  munosabatlar,  manfaatlar,  moddiy 

n e ’matlar  hisoblanadi.  Bu,  eng  aw alo ,  shaxsning  hayoti  va  sihat-salo- 

matligi,  uning  sha’ni  va  qadr-qim m ati,  mulki,  davlat  xavfsizligi,  unda 

o ‘rnatilgan  boshqaruv  tartibi  va  boshqalardir.  Ijtimoiy  munosabatlarning 

m ehnat,  tabiatni  muhofaza  qilish,  transport,  uy-joy,  kom m unal  xo‘jaligi 

ham da  boshqa  sohalari  bunchalik  ahamiyatga  molik emas,  chunki  ularda- 

gi  tajovuzkorlik  qonunda  jinoyat  emas,  balki  nojo‘ya  xatti-harakat  deb 

e ’tirof etiladi.

Ikkinchidan,

  keltirilgan  zarar  hajmi.  Agar  keltirilgan  zarar  katta 

b o ‘lsa,  odatda,  xatti-harakatni jinoyat  deb  hisoblanadi.  Juda  kichik  b o is a , 

u  nojo‘ya  xatti-harakat  deb  aytiladi.  Masalan,  o ‘zboshimchalik  m a'm uriy 

n ojo‘ya  xatti-harakat  sohalari  (q o n u n d a   belgilangan  tartib-qoidani 

o ‘zboshimchalik  bilan  buzish)  fuqaro,  davlat  yoki  jam o at  tashkilotlariga 

jiddiy  zarar  keltirmasa,  nojo‘ya  xatti-harakat  hisoblanadi.  Agar  u  shaxs, 

davlat  yoki  jam oat  tashkilotlariga  zarar  keltirgan  b o ‘lsa,  bunday  xatti- 

harakat jinoyat  qonunlariga  muvofiq jinoyat  deb  hisoblanadi.

Uchinchidan,

  huquqqa  zid  qilmishning  usuli,  vaqti  va  sodir qilish joyi. 

Masalan,  harbiy  xizmatchi  tom on id an  tinchlik  vaqtida  buyruqni  bajar­

maslik  intizomiy  nojo‘ya  xatti-harakat  deb  topilsa,  urush  vaqtida  bu  o g‘ir 

jinoyat  hisoblanadi.

N o jo ‘ya  xatti-harakatlar  b a ’zi  turlarining  kengayib  borishi  ular  ijti­

moiy  xavfining  keskin  ortishiga  olib  keladi  va  qonunchilikda  nazarda 

tutilmagan  jinoyatlarning  sodir  etilishiga  sabab  b o ‘ladi.  Bunday  paytda 

Jinoyat  kodeksi  yangi  moddalar  bilan  t o ‘ldiriladi.

To'rtinchidan,

  huquqbuzarning  shaxsi.  N o jo ‘ya  xatti-harakatlar jino - 

yatlardan  farqli  o ‘laroq,  shaxs  tom onidan  ijtimoiy  xavf tug‘dirmaydi  yoki

514

---

XXIII  B O B .  H U Q U Q IY  X U LQ -A T V O R ,  H U Q U Q B U ZA R LIK   VA  Y U R ID IK   JAVO BG A R LIK

kam  xavfli  b o ‘ladi.  Agar shaxs  huquqiy  normalarni  bir  necha  m arta buzsa, 

ijtimoiy  xavf  tug‘diradi  va  uning  keyingi  xatti-harakati  nojo‘ya  harakat 

tarzida  emas,  balki  jinoyat  tarzida  baholanadi.  Mast  holatida  transport 

vositasini  boshqargani  va  yana  shunga  o ‘xshash  xatti-harakatlar  sodir 

etgani  uchun  (bunda  uning  transport  vositasini  boshqarishga  huquqi 

bo ‘lmasa)  m a ’muriy  tarzda  haydovchilik  guvohnomasidan  m ahrum   etil­

gan  shaxs  o ‘sha  nojokya  harakatlarini  qayta  takrorlasa,  jinoiy javobgarlik­

ka  tortiladi.