" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

Ommaviy  va  xususiy  huquq.

  T a ’kidlash  jo izk i,  ja h o n   h u q u q iy   tizim - 

la rin in g   k o ‘pchiligiga  u  yoki  b u   ta rz d a   h u q u q n in g   xususiy  va  om m aviy 

h u q u q q a   ajratilishi  xos.  X ususiy  h u q u q   alo h id a  sh axslarning  ehtiyoj ini

333

---

DAVLAT  VA  H U Q U Q   NAZARIYASI

q o n d irish   va  m a n faatin i  him oy a  qilishga  q aratilg a n   b o ‘lsa,  o m m aviy 

h u q u q   esa  dav latn in g   u m u m iy   m an faatlarin i  m u h o faz a  etad i.  X ususiy  va 

om m av iy  h u q u q n in g   shakllanishi  qadim gi  R im ga  b o rib   ta q alad i.  U n d a 

ju s   p u b licu m   va ju s  p riv atu m   ajaratilgan  b o ‘lib,  ularga  R im   y u ristlari  tav sif 

berishgan.  M asalan ,  U lp ia n n in g   fikriga  k o ‘ra,  o m m av iy   h u q u q   R im  

dav latinin g  h o latig a,  m aq o m ig a  taalluq li  “ ad  statu m   rei  R o m a n a e   spec- 

ta t ” ;  xususiy  h u q u q   esa  alo h id a 

shaxslar  foydasiga  ta a llu q lid ir  “ ad 

S in gu lo ru m   itilita te m ” 1.  H u q u q   h im o y a  etad ig an   m a n fa a tla r  m a zm u n i, 

xarak teri  xususiy  va  om m av iy  h u q u q   so h alarin i  ajratish n in g   m e zo n i 

hiso blanad i.  O m m aviy  h u q u q   do irasig a  davlat  m a n fa a tin i  m u h o faz a  e tu v ­

ch i  h u q u q iy   n o rm a la r,  xususiy  m ulk  sohasiga  esa  a lo h id a   shaxslar  m a n ­

faatin i  him o y a  qiluvchi  n o rm a la r  kirgan.  S h un isi  e ’tib o rg a  m olikki, 

R im d a  o m m aviy  va  xususiy  h u q u q   ijtim oiy  m u n o sa b a tla m i  ta rtib g a  s o ­

lishn in g  xususiyatiga  k o ‘ra  a n c h a   farqlang an.  X usu san ,  o m m av iy   h u q u q  

u c h u n  ju s   p u b licu m   p riv ato ru m   pactis  m u tari  n o n   p ro test,  y a ’n i  o m m aviy  

h u q u q   n o rm alari  alo h id a 

shaxslarning  kelishuvi  bilan 

0

‘zg artirilishi 

m u m k in   em as,  degan  tam oy il  xos  b o ‘lgan.  B u nd ay  n o rm a la r  im p erativ  

n o rm alar,  deb  atalagan.  Y a’ni,  s o ‘zsiz,  m ajburiy,  h o k im o n a   b u y m q  

xususiyatiga  ega  b o ‘lgan  n o rm alar.

X ususiy  h u q u q   u ch u n   esa  vak olat  b eru vch i  n o rm a la r  xos  b o ‘lgan.