|
Davlat va huquq nazariyasi
— davlat va huquqning vujudga kelishi,
mohiyati, faoliyat ko ‘rsatishi va rivojlanishi t o ‘g ‘risidagi um um iy
qonuniyatlarni ifodalovchi fundamental bilimlar tizimi. Shuningdek, bu
fan davlat va huquq haqidagi qarashlar, g‘oyalar, fikrlar va bilimlarni
mantiqiy tarzda umumlashtirilgan sistemasi hisoblanadi.
Tarixiy taraqqiyotning har bir bosqichida, ya’ni muayyan zamon va
m akonda istiqomat qilgan insonlar o ‘sha davrning siyosiy tuzumi, mafku-
raviy-g‘oyaviy jihatlari, boshqaruv tartibi, ijtimoiy ongi va madaniy
taraqqiyotidan kelib chiqqan holda davlat va huquqqa munosabat
bildiradilar, ularga baho beradilar. H ar bir tarixiy davrda davlat va
huquqning mohiyati o ‘ziga, davrga mos tarzda namoyon b o ‘ladi.
CTzbekiston Respublikasi o ‘z mustaqilligini q o ‘lga kiritganidan so‘ng
jamiyat hayotining barcha jabhalarida b o ‘lgani kabi davlat va huquqqa
ham yangicha qarash, yangicha yondashuv paydo bo‘ldi. Davlat va
huquqning mohiyatida tub o ‘zgarishlar yuz berdi. M amlakatimiz sobiq
ittifoq tarkibiga kirgan vaqtda davlatga iqtisodiy hukm ron sinflaming
tashkiloti, huquqqa esa ijtimoiy tartibga solishning zo‘ravonlik (sinfiy
hukmronlik) quroli sifatida munosabat bildirilgan edi. Bugungi kunga
kelib, ya’ni demokratiya sharoitida davlat ijtimoiy qarama-qarshiliklarni
zo‘rlik va bostirish yo ‘li bilan emas, balki ijtimoiy kelishuv, xalq t a ’biri
bilan aytganda, murosa-yu m adora bilan bartaraf etish vositasiga aylan-
moqda. Zamonaviy huquqqa esa, ijtimoiy hamjihatlik va kelishuvga
asoslangan ijtimoiy tartib-intizomga erishish, erkinlik, adolatparvarlik va
tenglikni vujudga keltirish vositasi sifatida yondashilm oqda1.
1
Karimov I.A.
V atan sajdagoh kabi m uqaddasdir. — Т ., 1996. 20-b.
9
DAVLAT VA H U Q U Q NAZARIYASI
Davlat va huquq nazariyasi ham o ‘z m azm un-m ohiyati jihatidan
tadrijiy taraqqiy etmoqda. Unga yangicha zamonaviy qarash, yondashuv
shakllanmoqda. Ayniqsa, 0 ‘zbekiston Respublikasi o ‘z oldiga demokratik
huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati qurishdek buyuk maqsadni q o ‘ygan-
ligi bois davlat va huquqqa, uni o ‘rganishga, tadqiq etishga alohida ehti
yoj sezila boshladi. Huquqiy davlatda qonun ustuvorligi eng asosiy ta m o
yil sifatida e ’tirof etilsa, fuqarolik jamiyatining zaruriy sharti — fuqaro-
larning yuksak huquqiy ongi va madaniyati, qonunlardan xabardorlik
darajasi hamda huquqqa nisbatan chuqur hurmatidir. Bu tushunchalar
albatta, davlat va huquq nazariyasining obyekti hisoblanadi. Bundan
shunday xulosaga kelish mumkinki, davlat va huquq nazariyasi zamonaviy
dunyo taraqqiyoti, sivilizatsiya bilan ham ohang harakatlanuvchi m uhim
ijtimoiy fan sifatida maydonga chiqadi.
Davlat va huquq nazariyasi nafaqat mamlakatimizda, balki jah on
hamjamiyatida yuz berayotgan yangilanish va yuksalishlar ta'sirida rivoj-
lanmoqda. Davlat va huquqning paydo b o ‘lishi va rivojlanishidagi um u-
miylik, o ‘zaro aloqadorlik davlat bilan bir qatorda huquq ham jadal
takomillashib borayotganligidan dalolat beradi. H uquqqa liberal yon
dashuv, uning insonlar hayotiga yanada yaqinlashayotganida, adolat va
erkinlik g‘oyalarini izchil ifodalayotganligida, fuqarolar manfaatlarini
yanada mukammal aks ettirayotganligida namoyon bo‘lmoqda.
Insoniyat ongi va tafakkurining yuksalishi barcha ijtimoiy hodisalar
kabi davlat va huquqni ham yangicha talqin etmoqda. Davlat ham , huquq
ham inson uchun, uning manfaati uchun mavjudligi va faoliyat olib bori-
shi fuqarolar tom onidan tobora anglab yetilmoqda. Turli tarixiy davrlar-
da davlat va huquqdan turli guruhlar, tabaqalar yoki alohida shaxslar
manfaatining himoyachisi, ijtimoiy qarama-qarshiliklarni bostirish quroli
sifatida foydalanilgan b o ‘lsa, bugunga kelib ular inson uchun farovon ha-
yotni ta ’minlash vositasiga aylanmoqda.
Davlatning mohiyatini anglash, huquqqa zamonaviy yondashuv,
huquqiy davlatning m azm un-m ohiyatini ochish, fuqarolik jamiyati barpo
etish, inson huquq va erkinliklarini ta ’minlashning asosiy yo‘nalishlarini
tadqiq etish aynan davlat va huquq nazariyasining vazifasidir. Bu, o ‘z
navbatida, fanning xususiyatlarini ochib berish bilan bir qatorda, uning
ijtimoiy ahamiyatini, dolzarbligini isbot etadi.
10
I В О В. DAVLAT VA HU Q U Q N A ZAR IYASIN IN G PRED M ETI VA M ETODI
Do'stlaringiz bilan baham: | 
