" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

huquqiy tartibga solishning

 

predmeti  va  huquqiy  tartibga  solishning  usuli  (metodi)

 

o rqali  am alg a  o sh i­

riladi.

2 - § .  H uquqiy  tartibga  solish  predm eti  va  uslubi  —

 

huquqni  tarm oq  va  institutlarga  ajratish  m ezoni

H u q u q   tizim in i  tarm o q larg a  va  in stitu tlarg a  b o ‘lish  k im n in g d ir xohishi 

yoki  o lim la r  va  d av lat  arb o b la rin in g   istagi  em as.  Bu  ja m iy a td a   m avjud 

tu rli-tu m a n   ijtim oiy  a lo q alar  tb ia tid a n   kelib  ch iq u v ch i  obyektiv  zaru riy at- 

dir.  O byektiv  h u q u q n i  n im a  u c h u n   tarkibiy  qism larga  b o ‘lish  zaru r,  degan 

savolga  XX  asr  b o shlarid a  G .F .S h e rsh e n e v ic h   sh u n d ay  ja v o b   bergan  edi: 

“ N azariy   jih a td a n   y o n d ash g an d a,  h u q u q   n o rm a la rin in g   ta b ia tid a n   kelib 

ch iq u v ch i  ichki  farq lanish  (boflin ish)  m avjud  va  u  tegishli  tasniflashni 

talab  qiladi.  Pedagogika  nu q tay i  n aza rid an   esa  u lk an   va  d o im o   kengayib 

b o rad ig an   h u q u q iy   m ateria ln i  qism larga  ajra tm a sd a n   o ‘rganish  m u m k in  

em as.  V a  n ih o y a t,  am aliy  n u q tay i  n a z a rd a n   q arag an d a,  tu rli  b osh qaruv 

o rg an la ri,  ayn iq sa  su d lar  tu rlic h a   n o rm a la r  b ilan   ish  k o ‘rganda  u larnin g

335

---

DAVLAT  VA  H U Q U Q   NAZARIYASI

m uayyan  taalluqliligini  belgilash  u ch u n   q a t’iy  m e z o n la r  z a ru r  b o ‘ladi. 

U sh b u   sab ab larn ing   b archasi  fan  to m o n id a n   h u q u q n i  tasniflash ga  b o ‘lgan 

in tilishn i  o q la y d i” 1.

0 ‘tg an   XX  asrd a  h u q u q n in g   om m av iy  h u q u q q a   va  xususiy  h u q u q q a 

b o ‘linishi  b u tu n   d u n y o d a  (sobiq  Sovet  Ittifo q id an   ta sh q ari)  e ’tir o f   etildi. 

A yni  vaq td a,  uni  ta rm o q la r va  institutlarg a  ajratish   h am   saqlanib  q oldi.  Bu 

ta sn if m ezo n lari  h u q u q iy   tartibg a  solish nin g  p re d m e ti  va  m eto d id ir.

H u q uq iy   tartib g a  solish  p red m e ti  d e g an d a ,  h u q u q   b evosita  tartib g a 

so lad ig an   n arsa,  y a ’ni,  ijtim o iy  m u n o sa b a tla r  tu sh u n ila d i.  Ijtim o iy  

m u n o sab atlar  o ‘z  xususiyatiga  k o ‘ra,  y uridik  n o rm a la r  o ‘rtasid a  alo h id a 

alo q ad o rlik n i  vujudga  keltiradi,  ularn i  yaq in lash tirad i.  S hu  bois  h u q u q iy  

tartib ga  solish  p red m e ti  h u q u q   n o rm a la rin i  m a ’lum   ta rm o q q a   ajratish , 

g u ru h lash d a  asos  b o ‘lib  h isoblanadi.  H u q u q iy   tartib g a  solish  p red m e ti 

tuzilm asi  quyidagi  e lem en tlarn i  o ‘z  ichiga  oladi:

a )

  h u q u q iy   tartib g a  solish  p red m e ti  subyektlari  (in d iv id u al  va ja m o a );

b)

  su by ektlarn ing   x u lq -atv o ri,  x a tti-h a ra k a ti;

v)  a tro f-m u h it  obyektlari:  n arsala r  va  h o d isalar  —  b u la r  y uzasidan 

in so n lar  b ir-b irlari  b ilan   m u n o sab atg a  k irish ad ilar  va  m a ’lu m   m an faat 

yu zasidan  ularga  qiziqish  b ild iradilar;

g)  m uayy an  m u n o sab atn in g   pay do   b o ‘lishi  va  b a rh a m   to p ish in in g  

bevosita  sabab chilari  b o ‘lgan  ijtim oiy  faktlar:  h o d isa  va  h arak atlar.

D em ak ,