" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

huquqiy  vako-

 

la t

  hisoblanib,  u  u ch  xil  b o ‘ladi:

0 ‘z  xatti-harakatlarini  amalga  oshirish  yuzasidan  bo4gan  huquqiy

 

vakolatlar.

  Bunga  misol:  m u lk d o r  o ‘ziga  tegishli  m ulkka  nisbatan  egalik 

qilish,  foydalanish  va  ta sa rru f  etish  huquqlariga  ega  ekanligidir;  o ‘z 

harakatlarini  sodir etish  hu q u q i  q o n u n c h ilik   n o rm alari  yoki  boshqa  shaxs- 

la m in g   subyektiv  huquqlari  bilan  cheklanishi  m um k in .

O'zgalarning  xatti-harakatiga  bo4gan  huquqiy  vakolat.

  B unda  s u b ­

yektiv  h u q u q  javobgar  shaxs  to m o n id a n   m uayyan  h a rak a tlar  sodir  etilgan 

taqdirdagina  am alga  oshadi.  M asalan,  qarz  s h artn o m asi  b o ‘yicha  pulni 

qaytarishni  talab  etish  huquqi.

Talab  tarzidagi  huquqiy  vakolat.

  Bu  vakolatli  davlat  organiga  m u ro - 

ja a t  etib,  m uayyan  m ajburiyatning  bajarilishini  talab  etish  im koniyatidir.

320

---

XIV  B O B .   H U Q U Q IY  M U N O S A B A T LA R

M asalan,  sudga  m urojaat  etib,  a lim e n t  t o ‘lanishini  talab  qilish  huquqi. 

S h u n d a y   qilib,  subyektiv  h u q u q n in g   am alga  oshishi  h u quqiy  vakolat  egasi 

b o ‘lgan  shaxsning  ixtiyori,  istagi  va  irodasiga  bo g ‘liqdir.

Subyektiv  h u q u q   ham ish a  erkinlik  (ozodlik)  bilan  uzviy  b o g li q .  U   — 

erkinlik  m e ’yori.  M a b o d o ,  erkinlikning  b u   m e ’yori  nolga  teng  b o ‘lsa,  har 

q a n d a y   m u n o s a b a t  o ‘zining  huqu q iy   tabiatini  yo^qotadi1.  Basharti,  sub­

yektiv  h u q u q   o ‘zga  shaxs  yoki  tashkilot  to m o n id a n   buzilsa,  huqu q iy  v ak o ­

lat  egasida  buzilgan  h u q u q in i  m u h o fa z a   etilishini  talab  qilib,  m urojaat 

etish  im koniyati  p ay d o   b o i a d i .   M a z k u r  vaziyatda  davlatning  huquqni 

q o ‘riqlash  faoliyati  n a m o y o n   b o i a d i .