" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

5 - § .  H uquqiy  nigilizm   va  huquqiy  ideallizm

H u q u q iy   nigilizm  t o ‘g ‘risida  gap  bosh lash d an   oldin  u m u m iy   ijtimoiy 

hodisa  sifatida  nigilizm  tu shunchasiga  aniqlik  kiritish  kerak  b o ‘ladi. 

U m u m a n   olganda  nigilizm  (lo tin c h a d a n   nihil  so‘zidan  olingan  b o ‘lib, 

hech  n im a,  h e c h   narsa  degan  m a ’n oni  anglatadi).  H a r  q an d ay   n orm alar, 

prinsiplar  va  q o n u n la rn i  rad  etish  degan  m a ’n o n i  bildiradi  va  subyektning 

m uayyan  qadriyatlar,  n o rm alar,  qarashlar,  ideallar,  inson  turm u sh in in g  

ayrim   to m o n larig a,  b a ’zida  esa  h a m m a   to m o n larig a  nisbatan  salbiy 

m u n o sab atin i  ifoda  etadi.  Bu  d u n y o n i  his  qilish  va  ijtimoiy  x ulq-atvor 

shakllaridan  biri.  N igilizm   serqirradir.  N igilizm   q anday  qadriyatlarni  rad 

etilishiga,  bilim  va  ijtimoiy  am aliy o tn in g   qaysi  sohasi 

—  m adaniyat, 

h u q u q ,  axloq  h aq id a  gap  borayotganligiga  qarab,  axloqiy,  huquqiy, 

siyosiy,  mafkuraviy  nigilizm  va  shu  kabi  boshqa  k o ‘rinishlarga  ega  b o ‘lishi 

m u m k in .  U m u m a n ,   nigilizmga  a n ’anaviy  va  eng  u m u m iy   ta rz da  destruk- 

tiv,  ijtimoiy  zararli  hodisa  sifatida  qaraladi.  N igilizm   k o ‘p in c h a   vayron 

qiluvchi  shaklga  ega  b o ‘ladi.  N igilizm   eng  yuqori  c h o ‘qqiga  c h iq q a n   vaqt­

d a  anarxizm ,  e k strem izm   bilan  uyg‘unlashib  ketadi.  Bu  o ‘rinda  m uayyan 

q ad riyatlar  va  prinsiplarga  n isbatan  gipertrofik  s h u b h a d a   n a m o y o n  

b o ‘ladi.  B unday  hollarda  o d a td a ,  uning jam iyatga  qarshi  xulq-atvor, jinoiy 

h arakatlar,  axloqiy  va  huqu q iy   n o rm a la rn i  buzishga  yaqin  eng  nobop

303

---

DAVLAT  VA  H U Q U Q   NAZARIYASI

usullari  tanlanadi.  H u q u q iy   nigilizm  h u q u q   va  qadriyatlarga  n isbatan  faol 

qarshilik  k o ‘rsatishi  bilan  ajralib  turadi.  H u quqiy  nigilizm  —  h u q u q n i, 

uning  qadriyatlarini,  u m u m a n ,  h u q u q   va  u n in g   ayrim   institutlarini  faol 

rad  etishdir.

H u q u q iy   nigilizm ning  ikki  asosiy  sababini  k o ‘rsatish  m u m k in . 

Birinchi  sababi  s h u n d a n   iboratki,  bizning  m a m la k a td a   uzoq  yillar 

n o d e m o k ra tik   rejim  h u k m ro n   b o ‘lgan,  y a ’ni  davlat  faoliyati  h u q u q q a  

asoslanm agan.  Ikkinchi  sababi  k o ‘p  yillar  h u q u q n i  n o rm a   sifatida  tu s h u - 

nish  h u k m ro n lik   qilganligi  bois  b u n d a   h u q u q   davlatning  xohish-irodasi 

bilan  b o g ‘liq  qilib  q o ‘yilgan.  B o s hqacha  aytganda,  h u q u q   davlat  xohish- 

irodasining  h u k m r o n   ifodasi  b o ‘lib,  h a r q an d ay   n orm ativ  hujjat  davlatning 

am riga  h a m o h a n g   b o ‘lgan,  shu  tufayli  h u q u q q a   nisbatan  salbiy  m u n o sab at 

kelib  c h iq q a n   va  h u q u q   faol  inkor  etilgan.

H u quqiy  nigilizmni  ifoda  etishning  turli  shakllari  mavjud.