ta rz d a davlatning yuridik tu sh u n c h a s in i h am o ‘zida q a m ra b oladi; ikkin
chisi, h u q u q va q o n u n n i (pozitiv h u q u q n i) aynanlashtiruvchi va
olishga asoslanuvchi yurisprudensiyadir.
J .O s tin , G e r m a n i y a d a R .Iy e rin g , G .K e lz e n , R o ssiyada G . F . S h e r -
shenevich va b o shqalar asoslab bergan. N o m la ri qayd etib o ‘tilgan
m u tafakkirlar turli tarixiy davrlarda yashab o ‘tgan b o ‘lishlariga qaram ay,
u lar ilgari surayotgan quyidagi h o latlar ularni o ‘zaro yaqinlashtiradi:
И з и сто р и и п равовы х учени й: два т и п а п р а в о п о -н и м а н и я
//П о л и т и ч е с к и е и п р аво вы е учени я: проб лем ы и ссл ед о ван и я и п р еп о д ав ан и я. - М ., 1978; Shu
m uallif. П р аво и зак о н . — М ., 1983.
DAVLAT VA H U Q U Q NAZARIYASI
a) h u q u q — davlat h okim iyatining m ahsuli, h u k m d o r n in g b u y r u g i , talabi
va h.k.; b) davlat h u q u q bilan b o g ‘liq b o ‘lm agan; v) davlat hokim iyati
huquq ostida em as, balki u n d a n ustu n turadi; g) vujudga kelish nuqtayi
n azaridan davlat birlam chi, h u q u q esa ikkilam chidir va h.k.
H u q u q q a legistik y o ndashuv h u q u q n i o ‘rganishda h am o ‘ziga xos
ta rz da y o ‘l tutadi. U huqu q n i falsafiy talqinlardan, h is-tuyg‘u, orzu -ista k -
lar va bo sh q alard a n xoli ta rz d a tad q iq etish lozimligini uqtiradi.
J u m la d a n , nem is hu q u q sh u n o si R.Iyering davlat va h u q u q hodisalarini
bilish m etodologiyasida tavsiflash, ta s n if va faktlar talqiniga a lo h id a e ’ti
b o r qaratib, h u quqiy hodisalarni tarixiy, tuzilish h a m d a funksional j i h a t
d an k o ‘rib chiqish lozimligini uqtiradi.
Y uridik pozitivizm ning b ir shakli hisoblangan n o rm ativizm ga asos sol-
gan avstriyalik h u q u q s h u n o s G . Kelzen esa “ s o f h u q u q nazariyasF’ni
shakllantirish m aqsadida, pozitiv h u q u q n i b arch a unga xos b o ‘lm agan
hodisalardan tozalash lozim deb hisoblaydi. B uning u c h u n ilmiy bilish
pred m e tin in g chegarasi aniq belgilab q o ‘yilishi lozim. U n in g fikricha,
maxsus va o ‘ziga xoslikka ega b o i g a n h u q u q (y a’ni yurisprudensiya deb
ataluvchi fan), bir to m o n d a n , “ adolat falsafasi” d a n , ikkinchi to m o n d a n ,
ijtimoiy borliqni bilishga y o rd am beruvchi fan — sotsiologiyadan ajrati-
lishi h a m d a u lardan farqlanishi kerak.
H ar bir fan, ju m la d a n yurisprudensiya h a m , q an d a y d ir ezgu istak,
q a d r-q iy m at nuqtayi n azaridan em as, balki o ‘z holicha tavsiflanishi lozim.
S hu asosda G . K elzen yurisprudensiya fani p red m e tin i quyidagilardan
iborat deb biladi: q o n u n ch ilik n orm alari, ularning tarkibiy qismlari va
o ‘zaro m unosabatlari, huqu q iy tartibot, u n in g tuzilishi.
H u q u q q a legistik y o ndashuv tarafdorlari, o ‘z nuqtayi naza rlarida n
kelib chiqib, h a r q an d ay q o n u n n i, ju m la d a n adolatsiz q o n u n n i h am
h uqu q iy deb hisoblaydilar. S h u n in g u c h u n ularning talqiniga k o ‘ra,
despotik, totalitar, av toritar davlatlar h a m huqu q iy k o ‘rinishga ega, va,
d e m a k u lar h a m “ h u quqiy ta rtib o t” va “ h u q u q iy d a v l a f ’dir. S h u n d a n
kelib chiqib, legistik y o ndashuv to m m a ’nodagi “ huquqiy d avlat” g ‘oyasi-
ni inkor etadi. G .K e lz e n n in g t a ’kidlashicha, b u n d a y davlat yolg‘on tabiiy
h uquqiy tasavvurlardan kelib chiqadi. K o ‘rsatib o l i l g a n salbiy jihatlariga
186
VIII B O B . H U Q U Q HAQ IDAG I T A ’ LIM O T
qaram ay , h u q u q q a legistik y o n d ash u v q o n u n , q o n u n c h ilik n i ta kom il-
lashtirish, q o n u n c h ilik ta lablarini h a y o tg a joriy etish m e x an izm in i
yaratishda, u larning ichki mutanosibligiga erishish, ja m iy a td a huquqiy-
tartib o tn i t a ’m in la s h d a beqiyos aham iyatga ega.
0 ‘z navbatida
Do'stlaringiz bilan baham: