|
16.2-жадвал
АҚШнинг олтин нуқталари
Оддий
шароитда
Фунт
курси
ошганда
Фунт
курси
тушганда
154
1
ГБП/УСД:4,8660
ташиш
харажатлари билан
4,9000
ГБП/УСД:5,000
ГБП/УСД:4,700
2
100 ГБП=490 УСД
ГБП/УСД:4,8660
ташиш
харажатлари билан
4,9000
100 ГБП=500 УСД
УС ГБ
олтин чиқиб кетади
АҚШ
пул
массаси
қисқариб
Буюк
Британияда кенгаяди ,
бу эса УСД курсини
ошишига олиб келади
ГБП/УСД:5,000
100 ГБП=470 УСД
ГБ УС
Олтин чиқиб кетади
Буюк
Британия
пул
массаси
қисқариб
АҚШда кенгаяди , бу эса
УСД курсини тушишига
олиб келади
ГБП/УСД:4,700
3
УСД ($) 20, 672 = тро унси олтин (31, 1 г.)
ГБП (£) 4,248 = тро унси олтин
Олтинни валюталардаги қиймати валюта курсини билдирар ди :
$ 20, 672 / £ 4,248 = 4, 866 , Ъни
£ 1 = $ 4, 866
Бунинг натижасида
АҚШда олтин заҳираси қисқариб, Бу к Британи да ортишига сабаб
бơлади, Ъни АҚШ пул массаси қисқаради, Бу к Британи да пул массасининг
кенгайиши нархларнинг ơсиши, АҚШда са пасайишига олиб келади. Ва бу
жараён 1 фунт=4.966гача давом этади
.
155
Уруш харажатларини қоплаш учун солиқлар, заёмлар ва инқл си билан
бирга олтин ҳам жаҳон пули сифатида сарфланди (208 млрд олтин долл.).
Валюта чекловлари ơрнатилди. Валюталар курси мажбурий ва шу сабабдан
нореал ди. Уруш бошланиши билан марказий банклар олтинни
алмаштиришни тơхтатди ва харажатларни қоплаш учун мисси ни оширди.
1920 йилга келибАҚШ долларига нисбатан фунта стерлинг 1/3 қисмга,
француз франки ва итали лираси —2/3, немис маркаси са —96%га
қадрсизланди.
Миллий валюталар заминидаги олтин миқдорлари 1914 йилгача
ўзгармаган ва табиийки, улар ўзгармагунча уларнинг бир-бирига нисбатан
курслари ҳам барқарор эди. Шу сабабли "олтин стандарти" - бу, қатъий ёки
барқарор валюта курслари тизими эди, десак муболаға бўлмайди. Бу тизим
бир қатор ижобий томонларга эга. Хусусан бошқа металларга қараганда
олтин табиатда кам учрайдиган ва ноёб металл бўлганлиги сабабли давлатлар
томонидан унинг миқдорини кўпайтириш ниҳоятда мушкул. Бундан чиқди,
давлатлар ва марказий (миллий) банклар ўз хоҳишлари билан оддийгина пул
муомаласи ҳажмини ўстиришга ва инфляцияни рағбатлантириш имконига эга
эмас эдилар.
Биринчи жаҳон урушигача дунёнинг етакчи давлатларида инфляциянинг
нисбатан паст бўлиш ҳолатлари ва етакчи валюталар курсларининг кескин
155
Fredric S. Mishkin. The Economics of Money, Banking and Financial Markets.
PART 5. INTERNATIONAL FINANCE AND MONETARY POLICY. 17. The Foreign Exchange Market
тебраниши кузатилмаган. Бундай ҳолат ўша йилларда пул сармоялари ва
ишчи кучи ресурслари бир мамлакатдан бошқа мамлакатга эркин ҳеч қандай
тўсиқсиз оқиб ўтиши мумкинлиги билан асосланган.
1880 йилдан то 1913 йилгача "олтин стандарти" тизими давлатларга ўз
харажатларини инфляция ҳисобига молиялаштириш имконини бермаганлиги
сабабли барча давлатларда ижтимоий маҳсулотнинг ҳажми тез суръатлар
билан ўсди.
Биринчи жаҳон урушининг тугаши билан кўпчилик давлатлар ўзларида
яна қайтадан "олтин стандартини" киритишга уриндилар. Бироқ уларнинг
бундай ҳаракатлари зоэ кетди, чунки мавжуд шароитда "олтин стандарти"ни
киритиш учун зарур омиллар ёъқ эди.
Биринчи жаҳон уруши оқибатида жаҳон бозорида давлатлараро
муносабатларда пайдо бўлган валюта тартибсизлиги узоққа чўзилмади ва
валюта муносабатларининг "олтин стандарти" ўрнига майдонга олтинга
ҳамда етакчи капиталистик давлатлар валюталарига асосланган "олтин-девиз
стандарти" чиқади. Бунда хорижий валютадаги давлатлараро ҳисоб-китоблар
учун мўлжалланган тўлов воситалари девизлар деб атала бошланди.
1922 йилда Генуя да конференциясида олтин-девиз стандартига
асосланган валюта тизими шакллантирилди.
Хусусиятлари:
◼
30 давлат валютаси олтин ва девизоларга асосланган ди
◼
Валюта паритетлари бевосита (Франция , АҚШ ва Б.Бр.) ҳамда
билвосита (Германи ва бошқа)
◼
Эркин харакатланувчи курслар тикланди
◼
Валютавий тартибга солиш фаол сиёсатга асосланар эди
Биринчи ва Иккинчи жаҳон урушлари орасидаги жаҳон валюта
тизимини "олтин-девиз стандарти" тизими деб атаса бўлади. Бу давр айниқса
давлатнинг иқтисодиётга кучли аралашуви билан хусусиятлидир. Деярли
барча давлатларда божхона тўсиқлари киритилиб, оқибатда капиталга, ишчи
ресурсларига бўлган талаб ва таклифнинг эркин алоқаси жаҳон бозорида
чегараланди.
Иккинчи Жаҳон валюта тизими 1922 йилда Генуя шаҳрида бўлиб ўтган
конференцияда давлатлараро келишув сифатида юридик жиҳатдан
шаклланган эди. Мазкур халқаро конференция арафасида жаҳоннинг 30дан
зиёд давлатларининг пул тизимлари олтин-девиз стандартига асосланган эди.
Давлатларнинг миллий кредит пуллари халқаро тўлов ва заҳира воситалари
сифатида ишлатила бошланди. Бироқ Биринчи ва Иккинчи Жаҳон урушлари
орасидаги даврда заҳира валютаси мақоми расмий равишда бирор-бир
валютага ҳали бириктирилмаган эди.
Давлатларнинг "олтин стандарти" тизимидан қайтиши оқибатида
девизли банклар ва давлатлар қоғоз пуллар муомаласини кенгайтириш
имконига эга бўлдилар. Биринчи жаҳон урушидан сўнг баъзи давлатларда
қоғоз пуллар эмиссиясининг ҳажми қар қандай тарихий чегаралардан ошиб
кетди ва бу ўз навбатида инфляцион жараёнларнинг гуркираб ўсишига олиб
келди. Инфляция жараёнларининг кучайиши пул хўжалигидаги барча
зарурий ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун керак бўлган барча
маълумотларнинг бузиб кўрсатилишига олиб келди. Бир давлат бозоридан
бошқа давлатлар бозорларига валюталар оқимининг ҳажми ва суръати
кескин кучайди. Лондоннинг дунёнинг етакчи валюта бозори сифатидаги
мавқеи пасайди. Майдонга НЪю-Ёрк ва Париж сингари янги етакчи валюта
бозорлари чиқиб, Лондон дунё банкири вазифасини узил-кесил ёъқотди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
