“ пул ва банклар

12.2. Ривожланган давлатлар марказий банклари. 
 
олия бозорларининг асосий иштирокчиси бўлиб ҳисобланувчи 
Марказий банклар монетар сиёсатни олиб борувчи давлат органларини ўзида 
акс эттирди. Марказий банклар фоиз ставкалари, кредитлар, пул массасининг 
салмоғини бошқаради. Буларнинг барчаси нафақат молия бозорларига балки 
умумий ишлаб чиқаришга ва инфляцияга ўз таъсирини кўрсатади. Марказий 
банклар молия бозорларида ва умуман иқтисодиётда қандай ўрин эгаллашни 
билиш учун, бу ташкилотлар қандай ишлашини кўриш зарур. Ким Марказий 
банкларни назорат қилади ва уларнинг харакатларини ёъналтиради? 
Уларнинг хулқи сабаблари нимада? Кимнинг бошқаруви остида? Йирик 
Марказий банкларнинг ва энг биринчи ўринда дунёдаги нуфузли Марказий 
банк “Федерал захира Тизими” (ФЗТ)нинг институционал ташкилий 
тузилиши қуйидаги бобда кўриб чиқамиз. ФЗТнинг расмий тузилишини 
ўрганишдан бошлаб, сўнг ФЗТ хақиқий фаолиятини тақсимловчи норасмий 
тузилишини кўриб чиқамиз. Ким қарор қабул қилишини билган холда, 
уларнинг қай тарзда қабул қилинишини яхшироқ билиб оламиз. Нихоят, 
бошқа муҳим банклар, жумладан, Европа Марказий банкининг тузилиши ва 
мустақиллигини кўриб чиқамиз. Амалиётда монетар тизим қандай олиб 
борилишини қуйидаги маълумотлардан билиб олишимиз мумкин. 
Федерал Захира Тизимининг ташкил қилиниши. 
Федерал Захира Тизими дунёдаги барча Марказий банклар орасида энг 
ноёб ташкилий тузилмага эга деса бўлади. Бу тузилма келиб чиқишини 
кўриш учун, ФЗТнинг ташкил қилинган вақти 1913 йилга тўхталиб ўтамиз. 
ХХ асрнинг бошлангунигача марказлашган куч ва штатларнинг 
фаолияти, хуқуқий назорати олдидаги қўрқув, Америка сиёсатининг асосий 
хусусияти бўлган. Америка жамиятининг Марказий банк фаолиятига 
нисбатан қўпол муомаласи банк тизимини бошқара оладиган иккита йирик 
тажрибавий Марказий банкнинг қулашига олиб келди: АҚШнинг биринчи 
банки 1811 йилда таркатилиб юборилган, иккинчи АҚШ банкининг миллий 
устави АҚШ президенти Э.Джексон унинг фаолиятини давом қилинишига 
1832 йилда вето эълон қилгандан сўнг 1836 йилда тугатилди.
М 

---

Иккинчи банк фаолиятини бекор қилиниши, 1836 йилда америка молия 
бозорларига бир қатор муаммо туғдирди, чунки инқирозли вазиятда кредитор 
банк вахимасини олдини олувчи сўнги кредитор ёъқолган эди. Шунинг учун 
19 аср охири 20 аср бошларида сўнги 20 йил ичида умуммиллий миқёсда 
банк вахималари доимий равишда содир бўлаверади.