― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

Bank tizimi 

Federal zaxira tizimi 

Aktiv 

Passiv 

Aktiv 

Passiv 

Zaxiralar                 

+100 mln dollar  

Qarz 

(FZT 

dan 

olingan)              

+100 mln dollar 

Qarz  

(FZT 

dan 

olingan)  +100  mln 

dollar 

Zaxiralar          

+100 mln dollar 

 

FZTning  monetar  majburiyatlari  yuqoridagi  misolimizga  ko‘ra  100  million 

dollarga  oshdi  va  pul  bazasi  ham  shunga  mos  ravishda  ko‘tarildi.  Agar  bank 

FZTdan  olingan  qarzlarni  to‘lasa,  bunga  mos  ravishda  u  FZT  dan  olingan  100 

million dollarlik qarzni yopa oladi va balans quyidagi ko‘rinishga keladi: 

 

Bank tizimi 

Federal zaxira tizimi 

Aktiv 

Passiv 

Aktiv 

Passiv 

---

Zaxiralar  

-100 

mln 

dollar  

Qarz  

(FR 

dan 

olingan)  

-100 

mln 

dollar 

Qarz  

(FR 

dan 

olingan)  

-100 

mln 

dollar 

Zaxiralar  

-100 

mln 

dollar 

 

FZT  monetar majburiyatlari bo‘yicha sof ta‘siri va shundan kelib chiqib pul 

bazasi ham 100 million dollarga qisqardi. Pul bazasidagi o‘zgarish FZTdan olingan 

qarzlar bilan bir xil miqdorda o‘zgarganini ko‘rishimiz mumkin.  

Bankning  zaxiralari  tekshiruv  bayon  etilishiga  bog‘liqdir.  Bank  tizimidagi 

zaxiralarning  umumiy  miqdori  bo‘yicha  joriy  sof  natija(shuningdek,  pul  bazasi) 

Federal  Zaxira  Tizimi(Fed)ning  tekshiruv-kliring  jarayonidagi  holatidan  kelib 

chiqadi  va  suzuvchanlik  deb  ataladi.  AQSh  Ga‘znachiligi  tijorat  banklardan 

depozitlarni  Fed  da  mavjud  hisobraqamga  jo‘natganda,  Fedda  G‘aznachilik 

depozitlarining  oshishiga  olib  keladi,  bu  esa  11  Bobda  ko‘rsatib  o‘tilgan 

banklardan  depozitlar  chiqib  ketishini  yuzaga  keltiradi,  shuning  uchun  bank 

tizimidagi  zaxiralarning  va  pul  bazasining  kamayishiga  sabab  bo‘ladi.  Shunday 

qilib,  suzuvchanlik(ba‘zi  bir  tasodifiy  holatlar  ta‘sir  qilishi  mumkin,  masalan 

cheklar qancha tezlikda to‘lovga qabul qilinishi mumkin) hamda Fed dagi  G‘azna 

depozitlari(AQSh G‘aznasining harakatlaridan kelib chiqib belgilanadi) har ikkisi 

ham pul bazasiga ta‘sir ko‘rsatadi, lekin ular Fed tomonidan boshqarilmaydi. Fed 

ning  ishlariga  aralashish  bo‘yicha  AQSh  G‘aznachiligi  qarorlari  xorijiy  valyuta 

orqali pul bazasiga ta‘sir qiladi.  

Bizning yuqoridagi mulohazamiz pul bazasining ikkita asosiy xususiyatlarini 

ifodalaydi: ochiq bozor operatsiyalari va moliyaviy institutlarga qarz berish. Bunda 

ochiq  bozor  operatsiyalaridagi  xarajatlar  yoki  sotish  hajmi  Fed  tomonidan 

qimmatli  qog‘ozlardagi  dilerlarga  buyruqlar  berish  bilan  to‘liq  boshqariladi, 

markaziy  bank  buni  mustaqil  belgilay  olmaydi,  shuning  uchun  Fed  dan  olish 

mumkin bo‘lgan qarzning miqdorini oldindan aytib bera olmaydi. Federal Zaxira 

diskont  stavkani  qo‘llaydi(banklarga  beriladigan  kreditlarning  foiz  stavkalari), 

keyin banklar qarz berish haqida o‘z qarorlarini qabul qilishadi. Fed ning diskont 

stavkasi  ta‘sir  qiladigan  qarz  berish  miqdori  to‘liqligicha  Fed  tomonidan 

boshqarilmaydi; banklarning qarorlari ham ahamiyatga ega. 

  Shuning  uchun,  biz  pul  bazasini  ikkita  tarkibiy  qismga  bo‘lishimiz  darkor: 

biri  Fed  tomonidan  to‘liq  nazorat  qila  olinadi  hamda  boshqasi  biroz  kamroq 

boshqariladi.  Biroz  kamroq  boshqariladigan  tarkibiy  qism  bu  Fed  tomonidan 

bazaning kreditlar orqali boshqarilishidir. Bazaning  qoldiq qismi(qarz berilmagan 

pul bazasi) Fed ning nazorati ostidadir, chunki uning natijalari asosan ochiq bozor 

operatsiyalaridan  kelib  chiqadi

59

.  Qarz  olinmagan  pul  bazasidan  Feddan  olingan 

qarzlarni ayirish orqali kelib chiqadi, u qarzga olingan zaxiralar deb ataladi: