― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

Oddiy depozit ko‘paytmasining kelib chiqishi 

  Ushbu    formula  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  algebradan  foydalanish  orqali  hosil 

qilinishi  mumkin.  Biz  depozit  o‘zgarishi  yoki  zaxira  o‘zgarishidan  bir  xil  javob 

olishimiz mumkin.  

  Bizning  vazifamiz  jami  ortiqcha  zaxiraga  kiruvchi  duch  kelgan  zaxirani 

olish  emas,  balki  RR  ya‘ni  jami  talab  qilinadigan  zaxira  bank  tizimidagi  jami 

zaxirani-R ga teng deganidir: 

 RR=R 

  Jami  talab  qilinadigan  zaxira  esa  talab  qilinadiga  zaxiraning    jami  deposit 

ko‘paytmasiga teng: 

RR=rr*D 

Birinchi tenglikka RR ni o‘rniga rr*D ni olib kelib qo‘yamiz. 

rr*D=R 

Ikki tomonni ham rr ga bo‘lib quyidagi tenglikni hosil qilamiz: 

D=

 

  Deltani o‘zgarishlarni ko‘rsatish uchun qo‘shib (1) formulani hosil qilamiz: 

          D=

 

  Bu  formulani  hosil  qilish  bizga  depozitni  bir  necha  marta  hosil  qilishning 

boshqacha  yo‘lini o‘rgatadi, chunki u bitta bank tizimini tekshirganimizdan ko‘ra  

butun  bank    tizimini  birdan  tekshirib  jarayonni  tezlashtiradi.  Bank  tizimi  uchun 

deposit jalb qilish faqatgina ortiqcha bank zaxirasi 0 ga teng bo‘lganda to‘xtatiladi, 

bu  bank  tizimida  bankning  jami  talab  qilingan  zaxiralari  jami  zaxiralarga  teng 

bo‘lganda kuzatiladi RR=R. rr*D   RR bilan o‘rnini almashtirganda R=rr*D hosil 

bo‘ladi  va  bu  bizga  qanday  baland  depozitlar  talab  qilingan  zaxiralarning  jami 

zaxiraga  teng  bo‘lishiga  olib  kelishini  ko‘rsatadi.  Shunday  qilib  berilga  zaxiralar 

depositga teng bo‘ladi, ya‘ni zaxira depozitni ta‘minlaydi.  

Bizning misolimizda, majburiy zaxira stavkasi 10%.  Agar zaxira 100 million 

dollarga  oshadigan  bo‘lsa  ,  umumiy  majburiy  zaxira  ham  100  million  dollarga 

                                                 

60

 Bu ko‘paytma Keynsning qadamma qadam tahlildan hosil qilinadigan ko‘paytmasi bilan chalkashtirilmasligi 

kerak. U ko‘paytma inverstitsiyaning daromadi oshishi bilan bog‘liq bo‘lsa, oddiy depozit ko‘paytmasi depozitning 

oshishi rezervning oshishi bilan bog‘liq. 

---

oshirish  uchun  chekli  depozitlar  1000  millionga  oshirilishi  kerak.  Agar  chekli 

depozitlarda aytaylik 900 million dollarga oshadigan bo‘lsa , majburiy zaxiradagi 

oshish  90  million  dollar  zaxiradagi  100  million  o‘sishdan  kam  bo‘ladi,  demak 

ortiqcha zaxira bank tizimini qayeridadir mavjud bo‘ladi.  Banklar hozirgi kunda 

ortiqcha  zaxiralarni  qo‘shimcha  kreditlar  berish  yoki  yangi  depozitlar  yaratishga 

sarflaydi: bu jarayon barcha zaxiralar ishlatilib bo‘linguncha davom etadi, qaysiki 

chekli depozitlar 1000 million dollargacha oshiriladi.  

Shuningdek  biz  umumiy  (  Birinchi  Milliy  Bankni  o‘z  ichiga  oladi)  bank 

tizimining  T-buxgalteriyaga  qarab  ham  ko‘rishimiz  mumkin,  natijalar  quyidagi 

jarayonda: