• obyektlar tomon tizimlaming harakatlanlsh yo'llarini razvedka qilish

FAVQULODDA HODISA SODIR BO'LGANDA BIRINCHI YO RDAM KO'RSATISH USULLARI









Malakali tibbiy yordam - davolash muassasalarida tegishli ixtisoslikdagi shifokorlar amalga oshiradigan jarohat oqibatlarini, birinchi galda hayot uchun xavfli oqibatlarini bartaraf qilishi, rivojlana boshlagan salbiy oqibatlarga qarshi kurashish, jarohatlanganlarni to'liq davolashga qaratilgan jarrohhk va terapevtik tadbirlar majmuasidir. Ixtisoslashgan tibbiy yordam - ixtisoslashgan davolash muassasalarida odarnning ba'zi a'zolari va tizimlaridagi buzilishlarini maksimal darajada tikI ash maqsadida maxsus apparatlar va uskunalardan foydalanib, mutaxassis shifokorlar bajaradigan davolash-muhofaza tadbirlari majmuasidan iborat. Shun day qilib, «Halokatlar tibbiyoti» xizmati tizimlari ikki bosqichli tizlmda faoliyat kO'rsatadilar. Bmnchi bosqichda - bevosita o'choqning ichida jabrlanganlami qidirib topish, ularga birinchi tibbiy va birinchl shifokor yordamini ko'rsatish, ularni tibbiy evakuatsiya qihsh, hamda sanitar-gigiyeruk va epidemiyaga qarshi tadbirlami amalga oshiradilar. Ikkinchi bosqichda esa jarohatlanganlarga shifoxonalarda malakali, ixtisoslashgan tibbiy yordamni amalga oshiradi. Turli xarakterdagi favqulodda vaziyatlarda birlamchi tibbiy yordam ko'rsatishni amalga oshirish Favqulodda vaziyatlarda shikastlangan fuqarolarga ko'rsatiladigan birinchi tibbiy yordamning asosiy vazifasi tezkor choralar ko'rish bilan ulaming hayotini saqlab qolish, ro 'y berishi· mumkin bo'lgan turli asoratlaming oldini olish yoki jarohat kechlshini yengillashtJrishdan iborat. Tibbiy yordamni tashkIl etish favqulodda hodisa turi va ko'lamiga qarab 0' ziga hos hususiyatlarga ega. Jurnladan, yer silkinish ofatida «Halokatlar tibbiy xizmatiming hamma tarkibiy qismlarida ofatning birinchi kunidan boshlab, kunu tun navbatchilik tashkil etiladi, tibbiyot muassasalarining xodimlari uzluksiz ish tartibiga o'tkaziladi va tibbiy xizmatlaming kuch va vositalari harakatga keltiriladi. Yer silkinishi ro'y bergan hududda birinchi tibbiy yordam aholimng o’zi tomonidan, shuningdek, shu hudududdagi mavjud bo'lgan tibbiy yordam kuchlari tomomdan amalga oshiriladi. Chunki zarar ko'rgan hududlarga yordam beruvchi bunday kuchlaming kelish imkoniyati yuqori hisoblanadi. Bulardan tashqari, zarar ko'rganlarga birinchi tibbiy yordam shu hududda tashkil etilgan mintaqaviy tez yordam ko'rsatish markazi kuchlari tomonidan ham olib boriladi. Tibbiy yordam xizmati xodimlari qutqaruvchilar, o't o'chiruvchilar, avariya-tiklov tizimlari va fuqaro muhofazasining boshqa tizimlari bilan birgalikda buzilgan imoratlar va vayronalar ostida qolganlarni qidirib topish va ularga birinchi tibbiy yordam ishlarini tezkorlik bilan amalga oshirishlari kerak. Bunda odamlarni qutqarish qisqa vaqt davornida, uzog"i bilan bir kun mobaynida amalga oshirish maqsadga muvofiq bo'ladi, chunki ularning hayotini saqlab qolish shunchalik yengil bo"ladi. Yarador va hal ok bo'lganlar ko'p bo'lgan taqdirda, ularni transport vositalariga ortish, joylarni tayyorlash, yengil talafot ko'rganlarga transportlarga o'z kuchlari bilan borishlari uchun yo'nalish belgilari qo'yish talab etiladi. Talafot olganlar transport yositalarida eng yaqin bO'lgan tibbiyot shohobchalariga tibbiy saralanib evakuatsiya qihnadi. Bunda albatta favqulodda vaziyatlar shtablari va halokatlar tibbiy xizmati tizimlari tomonidan talafot ko'rganlarni statsionar davolash muassasalariga tibbiy evakuatsiya qilish uchun yetarli bo'lgan transport vositalarni ajratish choralarini ko"rishlari kerak. Talafotlanganlami tibbiy saralashda jabrlanganlarning umumiy ahvollariga qarab (tibbiy ko'rsatkichlarga qarab) tibbiy yordam ko'rsatish hajmi, turi aniqlanadi va keyingi davolash bosqichlari belgilanadi hamda ularning har biriga saralash birkasi berkitiladi. Aynan shikastlanganlarni evakuatsiya qilishda tibbiy saralash birinchi shifokor yordarni asosida amalga oshiriladi. Bunday tibbiy yordarnni umumiy shifokorlik tayyorgarligi bo'lgan hamda ixtisosligi jarroh shifokorlar ko'rsatadilar. Barcha davolash muassasalariga shikastlanganlar tibbiy saralash birkasi bilan olib kelinadi, unda jabrlangan fuqarolar qanday tibbiy yordam ko'rsatilishi yozilgan bo'ladi. Yer silkinishida turli tan jarohati olganlar bilan bir qatorda ruhiy shikast olganlarga (endokrenologik kasalliklari. zo'riqib bolasi tushib qolganlarga va boshqalarga) a10hida tibbiy yordam ko'rsatilishi zarur. Bunday kasallarga tibbiy yordam berishda tez tibblY yordam xizmati va maxsus yordam xizmati xodimlari yetakchi o'rinda turishlari, ularni har qanday tasodiflarda to'g'ri qarorga kelishiga tayyorgarliklarini oshinshlari talab etiladi. Yurak, qon-tomir va boshqa xavfli kasalliklarga chalingan kasallarga tibbiy yordam berish uchun ixtIsoslashgan tibbiy yordam brigadalari (maxsus yordam xizmati) xizmatidan foydalaniladi. Jumladan, akusher-genekologik, psixonevrologik, kardiologik va boshqalar. Shuni nazarda tutish lozirnki, yer silkinishi oqibatida tibbiyot rnuassasalari buzilishi mumkin Shu tufayli kasallar, tibbiyot xodimlari va tibblyot jlhozlarini ko"chirishni, davolash muassasalarini moslashmagart binolarga, yozgi chodirlarga o'tkazishni taqozo etadi. Bunday maqsadlar uchun muayan binolar (maktab, bolalar bog'chasi va h.k.), hamda chodirlar tayyorlab qo'yilishi zarur. Tibbiyot muassasalarini ko'chirish yuqori saviyadagi tashkilotchilik hamda tibbiyot xodimlarining yuksak darajada ma'naviy tayyorgarligini talab qiladigan qiyin va mashaqqatli ish hlsoblanadi. 1966-yil Toshkent zilzilasi ro'y berganda tibbiyot xodirnlari tomonidan kasallarga tibbiy xizmat qilish borasida zarur ishlar amalga oshirilgan, ammo talafot o'chog'ida tibbiy xizmat ko'rsatish irnkoniyati va ta'minoti past bo'lganligidan zarar ko'rgan kasalxonalardan ikkimingdan ziyod kassallar ambulatoriya sharoitida davolanishga chlqarilgart, mingdan ortiq kasallar esa boshqa davolanish maskanlariga o'tkazilgart. Ko"chinsh mumkin bo"lmagan kasallarning bir qismi kasalxonalaming moslashmagan yozgi chodirlariga o'tkazilgan. Yer silkinish ofati oqibatida aholi va tibbiyot muassasalarining joylanish holatida o"zgarishlar ro'y berishligi, tibbiyot xizmati boshliqlari, mutaxasislarini qayta taqsimlash, yangi tashkil etilgan muassasalarni yangi asbob-uskunalar bilan jihozlash, o'rinlami kasallar soniga muvofiqlashtinsh, yangi dorixonalar ochish kabi masalalar albatta ko'rib chiqilishi lozim va ularni tashkil etish talab etiladi. O'tgan zilzilalar paytida olingan jarohatIar tahlili shuni ko'rsatdiki, 10 foizi jarohat - binolar devori va tomi qulashidan, 35 foizi - bino va inshootlar qurilmalari va bo'laklari sinib tushishidan. 55 foizi - fuqarolaming zilzila paytida qanday yiqilish kerakligini bilmaganliklaridan yuzaga kelgan. Tabiiy ofatlar tez-tez ro"y beradigan hududlarda sanitar va ma'rifiy tadbirlar doimiy ravishda olib borilishi kerak. Tabiiy of at hududda sanltar-gigiyena va epidemiyaga qarshl tadbirlami o'tkazishning muhim ahamiyatga ega ekanligini alohida ta'kidlash lozim. Ba 'zida tabliy of at nauJasida minglab oilalar boshpanasiz qoladilar va noqulay, juda qiyin sharoitga tushib qoladilar. Odamlarni chodirlarga ko"chirish, binolar buzilishi oqibatida oqava kanallari izdan chiqishi, kir yuvish, hammom xizmatining yomonlashuvi natijasida yuqumli kasalliklar paydo bo"lishi uchun qulay vaziyat tug"iladi. Bu sharoitda tibbiy xizmat oldlda yuqumli kasalliklar tarqallshining oldini olish vazifasi paydo bo"ladi. Sanitariya-epidemiologiya stansiyalari izdan chiqqan sharoitda epidemiyaga qarshi ko"chma otryadlar SES vazifasini o'z zimmmalariga olishlari kerak. Aholini yaxshi, sifatIi ichimlik suvi bilan uzluksiz ta'minlash. uyjoy axlatIarini markazlashtirilgan tarzda olib chiqib ketish, sifatli va to'IaqonIi oziq-ovqat bilan ta'minlash, hammomlaming doimiy ravishda ishlash, yuqumli kasalliklaming oldini ohshga yordam beradi. Esda saqlash lozimki, bolalarga yuqumli kasalliklar juda tez yuqadi. Ommaviy yong'in va suv toshqinlari paytida tibbiy yordamni tashkil etish o'ziga xos xususiyatlarga ega. Masalan, yong'in paytida shuni esdan chiqarmaslik lozimki, zarar ko'rganlar ichida aholi vakillaridan tashqari shaxsiy bo'linmalar a'zolari ham bo'lishi mumkin. Bunday vaziyatlarda tez tibbiy yordam ko'rsatish shikasdangan o'choqni o'zida, yoki unga yaqinroq joylarda olib boriladi. Buning uchun birinchi galda yong'in ichida qolgan, zaharli gaz va tutundan zaharlanganlarni qidirib topib qutqariladi va ularga juda qisqa vaqt mobaynida hayotini saqlab qolish tibbiy muolajalari ko'rsatiladi. Bu vazifalarni qutqaruv tizimlaridan tashqari o't o'chiruvchilar, xizmatli tizimlar va ko'ngilli fuqarolar bajarishlari mumkin. Albatta, bu yerda ikki kishilashib harakat qilishi va bir-birining holidan xabardor bo'lib turishi Iozim. Tez tibbiy yordarn ko'rsatuvchi brigada xodimlari kuyganlarga., zaharli gazlar va tutunlardan zaharlangan fuqarolarga tibbiy yordam ko'rsatish usullaridan yaxshi xabardor bo'lishlari talab etiladi. Zaharlangan fuqarolarga birinchi tibbiy yordam ko'rsatIlgandan so'ng, shifokor ko'rigidan o'tkaziladi. tibbiy saralanadi va so'ngra tibbiy evakuatsiya qilinadi. Tibbiy ko’rsatkichlari og'ir bo'lgan fuqarolar txtisoslashgan davolash muassasalariga (kuyganlarni, zaharlanganlami, qabul qiluvchi tibbiyot shoxobchalari) joylashtiriladi va ularga malakali hamda tor ixtisoslikdagi yordamlar ko'rsatiladi. Suv toshqini paytida talafot ko'rganlarga tibbiy yordam ko'rsatish ham o'ziga xos alohida xususiyatlarga ega. Bunday vazlyatlarda birinchi tibbiy yordam, asosan o'pkalarga sun'iy havo yuborish, yurakni uqalash va tanani qizdirish kabi yumlshlardan iborat. Shifokorlik yordaml organizimning hayot faoliyatini ushlab turishga qaratilgan oddiy davolash usullardan tashkil topadi. Bunday vaziyatlarda asosiy og'irlik davolash muassasalari zimmasiga tushadi va ular ko'p hollarda maxsus malakali tibbiy yordam ko'rsatishadi. Yirik fojiya va avariyalar paytida tibbiy yordamni tashkIl etish xususiyatlariga quyidagilami kiritish mumkin: -Talafot ko'rganlarga «Halokatlar tibbiy xizmatining» tez tibbiy yordam kO'rsatish tizimi hamda obyektning tibbiyot xizmatlari kuchi 226 bilan tibblY yordam ko'rsatilishi. Zaruriy vaziyatlarda tez tibbiy yordam ko'rsatish UChlUl yaqinjoylashgan tashkilot, korxona va muassasalaming sanitar qismlari hamjalb etilishi mumkin: eTez tibbiy yordam ko'rsatish tizimi kuchlarining tez va ommaviy ravishda jalb etish imkoniyatlarini yaratish: eHamma Jarohat olgan\arga tez tibbiy yordam kO'rsatish hamda halokatlar tibbiy xizmatming binnchi shifokor yordamini, malakali va ixtisoslashgan tibbiy yordam ko'rsatishni tashkil etish Kimyo sanoati obyektlarida yirik avariyalar ro'y bergan holda talafot ko'rganlarga tibbiy yordam ko'rsatihshi ham o'z xususiyatlariga ega. Bunday avariyalar paytida faqat avariya ro'y bergan sex va bo'linrna lshchilari, rallbarlar, alloh orasida ham zarar ko'rganlar bo'lishi mumkm. Bu narsa yengil uchuvchan gazlar bo'lgan obyektlarda ro'y bergan avariyalar oqibatida yuzaga keladi. Bunday avariyalar paytida tibbiy yordam kO'rsatilishi uchun kuch va vositalami avvaldan, puxta tayyorlash kerak. Kuchli ta'sir qiladigan zararli moddalaming havo orqali ta'sir o'tkazishini hisobga olib, shamolmng yo'nalishi, xonalar joylashishi, zararlashi murnkin bo'lgan may don kattaligini aniqlab, bu hududda ishlovchi va yashovchi insonlar soni to'g'risida ma'lumotga ega bo'lish talab qilinadi. Sanitar - talafotlar ko'payishini oldini olish uchun qo'shni korxonalar xizmatchi va ishchilami ogohlantirish tartibi belgilanishi zarur. Vlar shaxsiy vosita va qurilmalardan foydalana olishlari kerak. Mazkur korxonada mavjud kimyoviy moddaning xususiyatlariga qarab, ulardan zallarlanganlik paytida qanday ehtiyot choralari ko'rilishi mumkinligi to'g'risida xabardor bo'lishlari, zarur vositalar va transport bilan ta'minlanishlari lozim. Tez tibbiy yordam va «Halokatlar tibbiy xizmatining boshqa xizmat xodirnlari kimyoviy moddalardan zallarlanish patalogiyasini yaxshi bilishlari, tibbiy yordam ko'rsatish tartibiga rioya qilishlari talab qilinadi. Bu paytda asosiy vazifa zarar ko'rganlami zaharlanish hududidan tezroq olib chiqib ketish hisoblanadi. Tibbiy yordam ko'rsatayotgan tibbiyot xodimlari yakka tartibdagi muhofaza vositalaridan foydalanishlari shart. Radioaktiv moddalami saqlash, tashish va qayta ishlash texnologiyasi buzilgan paytdagi atrof-muhitni zararlantiruvchi avariyalarda tibbiy yordam ko'rsatish ham vaziyatni to'g'ri baholash paytida o'z xususiyatlariga ega. Atrof-muhitni ifloslantiruvchi manbalarga hozirgi davrda kimyoviy sanoatni, turli radioizotop laboratoriyalarini, radioaktiv chiqindilami ishlab chiqish va ko'mib tashlash joylarini, turli yadroviy reaktorlarni kiritish mumkin. 227 Radioaktiv moddalar bilan atrof-muhit zararlanishining eng katta xavfi atom reaktorlari avariyaga uchragan paytda sodir bo'ladi. Atom elektrostansiyalarida ro'y bergan avariyalar paytida uzoq yashovchi atom radioaktiv zarrachalari atrof-muhitni zararlantiradi. Bu paytda nurlanish jarayoni yadro portlashi davridagidan ancha sekin kechadi. Vaqt jihatidan sekin parchalanish yadro portlashi oqibatlaridan kam zarar yetkazmaydi. Bunda tuproq, suv, binolar, inshootlarning zararlanishi ehtimoli insonlar uchun katta xavf tug'diradi. Avariya hududida ishlash mumkin bo'lgan eng katta doza 25 R ga tengdir. Atom elektrostansiyalaridagi avariya oqibatida tan jarohatidan tashqari radiatsiya talafoti ham ro'y beradi. Favqulodda holat tibbiyot tizimlaridagi faoliyatining bosh yo'nalishi suv ta'minoti, oziq-ovqat ustidan radiatsiyaga oid nazoratni o'rgatish, aholini epidemiyaga qarshi va davolash profilaktika ta'minotini tashkil etish, barchaga muntazam yod preparatini yetkazib berish lozim bo'ladi. Radiatsiya nurlanishi olgan shaxslarni aniqlashga alohida e'tibor beriladi. Shu bilan barcha aholini uch guruhga ajratish mumkin: hech qanday radiatsiya jarohati olmaganlar; oz miqdorda nurlanish olgan va radiatsiya jarohati belgilari bo'lmagan shaxslar; nur kasalligi yoki nurlanishdan kuyishga olib keluvchi nurlanishga uchragan shaxslar. Birinchi guruhga kiruvchi shaxslar qanday bo'lmasin nazoratga muhtoj emas I ar, ammo, radiatsiya hududida ishlash paytida ular radiatsiya nazoratiga olinadilar. Ikkinchi guruhga kiruvchilar ustidan doimiy tibbiy nazorat o'matiladi, bu narsa qon tarkibini doimiy ravishda tahlil qilib borishidan iborat. Bu sha'{slar zararlangan hududda ishlashga qo'yilmaydilar. Nurlanish asorati bor shaxslar kasalxonaga yotqizilishi va maxsus tibbiyot muassasalarida davolanishlari kerak. Shun day qilib, favqulodda vaziyatlarda tibbiyot xizmatlari yirik avariyalar paytida talafot ko'rganlarga puxta o'ylangan va oldindan rejalashtirilgan tadbirlar asosida yordam berishlari talab etiladi. Favqulodda vaziyatlarda tibbiyot xizmati shaxsiy tarkibi ehtimoli bor bo'lgan ishlab chiqarish avariyalari xususiyatini bllishlari va tegishli ravishda vositalarga ega bo'lishlari kerak. Bu vaziyatlarda harakat qilish malakasini tez tibbiy yordam va birinchi tibbiy yordam hamda davolash muassasalari xodimlari ham yaxshi egallagan bO'lishlari zarur.