Қ. Муртазоев кўчаси, 11-уй

Ўлчаш асбоби деб ўлчаш маълумоти сигналини кузатиш (кузатувчи) учун қулай кўринишда (шаклда) ишлаб чиқаришга мўлжалланган ўлчаш воситасига айтилади.
Маълумотни тавсиф этишига қараб ўлчаш воситалари қуйидагиларга бўлинади:

1. 
   шкалали ўлчаш воситалари;
   
2. 
   рақамли ўлчаш воситалари;
   
3. 
   ўзи ёзар ўлчаш воситалари.
   

Такрорлаш учун саволлар.

1. 
   Ўлчаш нима?
   
2. 
   Ўлчашларнинг қандай турлари ва усулларини биласиз?
   
3. 
   Ўлчаш воситаси нима?
   
4. 
   Ўлчаш воситаларининг турли туманлигини нима билан изохлайсиз?
   
5. 
   Ўлчовларнинг қандай турлари мавжуд?
   
6. 
   Ўлчаш асбобларидан қандай турларини биласиз?
   
7. 
   Эталонларнинг яратилиш тарихи ва нима учун улар махсус шароитларда сақланади?
   

Маъруза №6. Ўлчашларнинг сифат мезонлари, ўлчаш хатоликлари ва уларнинг табакаланиши, бартараф этиш усуллари.


Таянч иборалар:
Аниқлик; ишончлилик; ўлчаш хатолиги; абсолют (мутлақ) хатолик; нисбий хатолик; мунтазам хатолик.

Маъруза режаси:

1. Ўлчашларнинг сифат мезонлари;

2. 
   Ўлчаш воситаларининг хатоликлари;
   
3. 
   Ўлчаш хатоликлари, уларнинг табақаланиши;
   
4. 
   Мунтазам хатоликлар ва уларни камайтириш усуллари;
   
5. 
   Тасодифий хатоликлар ва уларнинг тақсимланиши.
   

Ўлчашларнинг сифат мезонлари.

Ҳар бир нарсанинг сифати бўлгани каби ўлчашларнинг ҳам сифати ва унинг мезонлари мавжуд. Бу мезонлар ўлчашлардаги асосий тавсифларни ифодалайди. Бу мезонлар қаторига қуйидагилар киритилган:

Аниқлик - бу мезон ўлчаш натижаларини катталикнинг чинакам қийматига яқинлилигини ифодалайди. Миқдор жиҳатдан аниқлик нисбий хатолик модулига тескари тарзда баҳоланади. Масалан, агар ўлчаш хатолиги 10^-3 бўлса, унинг аниқлиги 10³ бўлади ёки бошқача айтганда, қанчалик аниқлик юқори даражада бўлса, шунчалик, ўлчаш натижасидаги мунтазам ва тасодифий хатоликлар улуши кам бўлади.
Ишончлилик - ўлчаш натижаларига ишонч даражасини белгиловчи мезон ҳисобланади. Ўлчаш натижаларига нисбатан ишончлиликни эҳтимоллар назарияси ва математик статистика қонунлари асосида аниқланади. Бу эса конкрет ҳолат учун хатолиги берилган чегараларда талаб этилган ишончлиликдаги натижаларни олишни таъминловчи ўлчаш усули ва воситаларини танлаш имконини беради.