№ Mavzu nomi j a

Tezkor so’rov uchun savollar  
1. Kvadrat funksiyaning grafigini hosil qiling. 
2. A2:E10 diapozondagi sonlar ko‘paytmasini hioblang. 
3. Quyidagi ifodani hisoblang: 
 
4. y=x
3
-1 finksiyaning grafigini hosil qiling. 
 
 

---

Ma’lumotlar  modeli  –  bu  ma’lumotlarning  o‘zaro  bog‘langan tuzilishlari va 
ular ustida bajariladigan operatsiyalar to‘plamidir. Ma’lumki,  aynan  bir  axborotni  
mashina  ichki  muhitida  joylashtirish uchun  ma’lumotlarni  turli  xil  tuzilishlari  va  
modellaridan  foydalanish mumkin. Ulardan qaysi birini tanlash MO yaratayotgan 
foydalanuvchining zimmasiga yuklatilgan bo‘lib, u ko‘plab omillarga bog‘liq.  
MO tuzishning asosiy usullari quyidagilardan iborat: 
-  Ierarxiv  (shajara)  model–  bu  modelda  ma’lumotlar  daraxtsimon ko‘rinishda 
saqlanadi. Ishlash birligi yozuvdir; 
-  Tarmoq  model  –  bu  modelda  daraxtsimon  bog‘lanish  bo‘lsada, tugunlardagi 
tarmoqlanishlarga cheklanish yo‘q; 
-  Realyatsion  (o‘zaro  bog‘langan)  model  –  bu  modelda  ma’lumotlar jadval 
ko‘rinishda saqlanadi. 
Ma’lumotlarni    ikki    xil    usuldan    foydalanib    olish    mumkin.    Bular 
tuzilmalashtirilmagan va tuzilmalashtirilgan.  
Tuzilmalashtirilmagan  –  bu  ma’lumotlarni  tasvirlash  usuli  haqida kelishuv bo‘lmasa, 
u holda ular tuzilmalashtirilmagan deyiladi.  
Tuzilmalashtirilgan    –    bu    ma’lumotlarni    tasvirlash    usullari    haqidagi  kelishuv 
bo‘lsa, u holda ular tuzilmalashtirilgan deyiladi.  
Ma’lumotlarni    tuzilmalashtirilmaganiga    quyidagicha    misol    keltirish  mumkin:  
o‘quvchi    (Familiyasi,    ismi,    otasining    ismi,    yashash    manzili,  telefon    raqami)  
haqidagi  axborotdan  iborat  ma’lumotlarga  quyidagicha yozilgan axborotni ko‘rsatish 
mumkin: Familiyasi – Nazarov, Ismi – Nodir, Otasining ismi  –  Axmedovich,  Yashash 
manzili  –  Navoiy shahar,  Telefonraqami [phone]. 
Ushbu  ma’lumotlarni  jadval  ko‘rinishga  keltirsak  tuzilmalashtirilgan  
ma’lumotga aylanadi: 
 
 
MOni  tashkil  qilish,  ularga  qo‘shimcha  ma’lumotlarni  kiritish  va ma’lumotlardan    
foydalanish  uchun  maxsus  MOlar  bilan  ishlaydigan dasturiy  ta’minotlar   yaratilishi  
zarur  bo‘ladi.  Bunday  dasturlar  majmuasi ma’lumotlar omborini boshqarish tizimlari 
deb yuritiladi. 
Ma’lumotlar omborini boshqarish tizimi (MOBT)  –foydalanuvchilar  tomonidan  MOni  
yaratish,    to‘ldirish    va    birgalikda    qo‘llash    uchun  mo‘ljallangan  dasturiy  vositalar 
tizimidir.    MOBTlariga  MS    Access,  OpenOffice.org  Base,  Cache,  IMS,    Firebird, 
MySQL kabi dasturiy vositalar misol bo‘ladi. 

---

MOBTning  asosiy  xususiyatlari    –    bu  nafaqat  ma’lumotlarni  kiritish  va  saqlashda  
ishlatiladigan  protseduralar  tarkibi  bo‘lmasdan,  ularning  strukturasini ham tasvirlaydi. 
Ma’lumotlarni    o‘zida  saqlab  va  MOBT  ostida  boshqariladigan  fayl  oldin  ma’lumotlar 
banki, keyinchalik esa “Ma’lumotlar ombori” deb yuritila boshlanadi.  
MO yaratishda quyidagilarga e’tibor qaratish kerak:  
-  ma’lumotlar  turi,  ko‘rinishi  ularni  qo‘llaydigan  dasturlarga  bog‘liq bo‘lmasligi 
lozim; 
-  ma’lumotlar ombordagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror dasturni 
tuzishga hojat qolmasligi lozim. 
Shuni  ta’kidlash  lozimki,  hozirgi  vaqtda  deyarli  barcha    MOBT    asosan  relyatsion  
modellar   asosida    tashkil   qilinmoqda.   Shu   sababli,   Microsoft  Office   korporatsiyasi  
ham    eng    ommalashgan    dasturiy    vositalarini    yaratmoqda.    Bu    dasturiy    vositalar  
ixtiyoriy  sohada  yuqori  darajadagi professional  hujjatlar  tayyorlash  imkonini  beradi.  
Shulardan  biri  MOlar bilan ishlashga mo‘ljallangan Microsoft Access dasturidir.