“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

2.
 
АНГЛИЯДАГИ НАМОЁНДАЛАРНИНГ ҒОЯЛАРИ 
 
Инглиз иқтисодчиси 
Томас Роберт Мальтус
демография муаммолари тўғрисида 
биринчилардан бўлиб фикр юритган бўлмаса-да, «Нуфус назарияси»ни илк бор у яратди. 
Бу муаммо бўйича барча мунозараларда унинг номи биринчилардан тилга олинади. 
Масалан, Аристотель (м.а. 384-322) «
Сиѐсат
» асарида аҳолиси кам сонли мамлакатни 
идеал давлат деб ҳисоблаган, чунки шунда социал гармония бўладики, аҳоли меъѐрдан 
кўп бўлса социал зиддият келиб чиқади. Т. Мальтус У никоҳ тўғрисида қонун таклиф 
этган, унда эркакларга 37, аѐлларга 18 ѐшгача фарзанд қуриш тақиқланган, унингча аҳоли 
кўплиги ер етишмаслигига олиб келади ва у қашшоқликка маҳкум этилади. 
Ф.Кенэ (1694-1774) «
Аҳоли
» (1756й.) мақоласида инсонлар «бойлик» манбаи 
эканлигига анча яқин фикрларни илгари сурди. «
Мамлакатнинг буюклиги унинг аҳолиси 
билан
», деган эди у. Аҳоли маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтириб, одамлар меҳнатидан 
фойдаланиш масалалари давлатнинг бош иқтисодий сиѐсати объекти бўлиши керак. Бу 
фикр А.Смит томонидан ривожлантирилди. 
В.Петти ҳам аҳолини айниқса унинг меҳнат қиладиган қисмини улуғлаган, бойлик 
яратувчи деб ҳисоблаган, биринчи бўлиб «инсоний капитал» тушунчасини киритган. 
Т.Р.Мальтус (1766-1834) дворян оиласида туғилди, 1788 йил Кембридж 
университетини битиргач, қишлоқ руҳонийси сифатида ишлай бошлади, илоҳиѐт 
фанидан илмий даражага эга бўлди. 1807 йилдан бошлаб «Ост-Инд» компанияси 
коллежида сиѐсий иқтисод профессори лавозимида лекциялар ўқиди.
Диққатга сазовор томони шундаки, Мальтус анча кеч, 39 ѐшида турмуш қурди, уч 
уғил ва бир қиз отаси бўлган. Агар образли айтадиган бўлсак, ўз таълимоти ва 
таклифларига амал қилган. Таниқли иқтисодчи Д.Юм ва бошқалар билан дўст бўлган. 
Т.Мальтус яшаган давр Англияда саноат инқилоби амалга ошаѐтган йиллар бўлиб, 
қайта ишлаб чиқарувчилар оммавий қашшоқлашди, ишсизлар армияси кўпайди, 
ишчиларнинг иқтисодий аҳволи тобора ѐмонлашди. Худди шу ҳолатларга баҳо бериш, 
уни изоҳлаш, бу аҳволнинг сабаби нимада эканлигини тушунтириш Мальтусга насиб 
этди. Унинг асосий асарлари қуйидагилар: «